3121:. Op 14 april deed het Rode leger een eerste mislukte poging, als uitvoering van de noordelijke aanvalsas, door te breken op de Hoogten van Seelow. Op 16 april ging het offensief vol van start. De gelijktijdige inzet van drie legers leidde echter tot een overconcentratie. De infanteriemassa's blokkeerden elkaar en liepen vast. Een direct volgende golf zware tanks verergerde de situatie slechts. Ze werden voor een groot deel door het luchtafweergeschut vernietigd. Ook op de 17e en 18e kwam het niet tot een beslissende doorbraak. De zuidelijke aanvalsas echter was veel succesvoller. Na wat moeilijkheden wist men op 20 april uit te breken. Op 25 april verenigde men zich ten westen van Berlijn met de noordelijke groep zodat de stad omsingeld was. Tussenliggende Duitse troepen slaagden er grotendeels niet in op de stad terug te vallen. Het stadsgarnizoen was te zwak voor een langdurige weerstand. Nadat Hitler op 30 april te horen had gekregen dat ontzettingspogingen door de zwakke reserves alle waren mislukt, pleegde hij zelfmoord. De Amerikanen hadden al op 25 april met het Rode Leger contact gemaakt bij
1640:, die zich uit zijn grote saillant voor Moskou mocht terugtrekken. Dit soort defensieve maatregelen om mankracht vrij te maken vond Hitler echter onvoldoende. Hij besefte wel dat Duitsland voorlopig in wezen een verdedigende strategie moest voeren om tijd te winnen voor de industriële opbouw, maar dat wilde hij zo agressief mogelijk doen, om de hoop op een eindoverwinning levend te houden. Anders zouden de eigen bevolking en de bondgenoten de indruk krijgen dat alle inspanningen slechts een uitstel waren van de onvermijdelijke nederlaag. Ondertussen was het Sovjetfront weer flink versterkt en de commandanten te velde meenden dus een krachtige strijdmacht nodig te hebben, zelfs voor maar een lokaal offensief. Tegelijkertijd begonnen de eerste resultaten van de industriële opbouw zichtbaar te worden in een stijgend aantal wapens, terwijl tevens een nieuwe generatie tanks op het punt stond geïntroduceerd te worden. Dit verleidde Hitler ertoe de operatie steeds langer uit te stellen.
1491:
omschrijven. De slagen van 1944 vergden op dezelfde schaal bekeken in ieder geval veel meer slachtoffers. In zekere zin was de campagne van
Stalingrad het "springtij van de Duitse opmars". Verder zou men niet meer komen. In operationeel opzicht kan de slag echter niet als het beslissende keerpunt worden beschouwd; dat miskent het fundamentele belang van de mislukking van de aanval op Moskou, waarna een Duitse eindoverwinning vrijwel uitgesloten was en de zwaarte van de gebeurtenissen in de zomer van 1943, die het onmogelijk zouden maken dat Duitsland althans een effectieve verdediging kon voeren. Het psychologische en propagandistische effect van de slag was echter aan beide zijden enorm. Nog nooit eerder was een compleet Duits leger verloren gegaan. Duitslands bondgenoten begonnen in het geheim toenadering tot de geallieerden te zoeken. Pas nu drong in Duitsland in brede lagen van de bevolking het besef door dat men de oorlog weleens kon gaan verliezen.
1198:. Opnieuw werden honderdduizenden soldaten van het Rode Leger gevangengenomen, doordat men zich nog te lineair verdedigde in plaats van in de diepte. Voor een Duitse eindoverwinning was het nu echter te laat: de zomer was voorbij. Midden oktober daalden de temperaturen. De onverharde wegen van Rusland veranderen door de herfstregens in onbegaanbare modderbanen. Vrijwel onmiddellijk liep de opmars vast door gebrek aan bevoorrading. Eind november werd de conditie van het wegennet weer wat beter door de eerste vorst. De generaals te velde wilden nu zo sterk mogelijke verdedigingsposities innemen en zo veel mogelijk de voorraden brandstof en munitie op peil brengen. Het opperbevel besloot echter tot een allerlaatste krachtsinspanning om althans Moskou te veroveren om zo het vijandelijke spoornet te ontregelen.
3051:
Oekraïense Front effectieve flankaanvallen. Die ontwikkelden zich op 16 maart tot een vol tegenoffensief dat het 6e Leger, dat de saillant ten noorden van het meer hield, dreigde te omsingelen, welk leger zich nu met moeite naar het westen terugtrok. Het 2e
Pantserleger begon op 24 maart op te rukken ten zuiden van het Balatonmeer maar die opmars werd al snel futiel omdat het Duitse front ten noorden van het meer na 25 maart geheel instortte. Er viel een gat tussen het 6e Leger en het noordelijker 6e Pantserleger waarna beide legers zich honderd kilometer moesten terugtrekken tot de oude Oostenrijkse grens. Het moreel in beide legers begaf het en er waren massale deserties.
3067:
stuiten. De plaatselijke bevolking ruimde barricades en overtuigde duizenden soldaten de wapens neer te leggen. De SS-troepen probeerden nog zoveel mogelijk het gasnet te verwoesten en vermoordden arbeiders die dat trachtten te verhinderen. De achterdochtige sovjetsoldaten zuiverden de stad maar langzaam en aan beide zijden kwam het tot massale plunderingen waarbij burgers elkaar zelfs doodden in gevechten om de voedselvoorraden. Tegen de middag van 13 april was ook het meest hardnekkige verzet van de Waffen-SS gebroken. Op 27 april riep Renner een onafhankelijk
Oostenrijk uit en vormde op 29 april een provisorische regering.
2270:
160:
3189:
zwaarder te lijden onder bombardementen van de westelijke geallieerden, die betrekkelijk weinig militaire schade aanrichtten, maar wel honderdduizenden burgers het leven kostten en hele steden verwoestten. Er moest dus ook veel geïnvesteerd worden in de luchtverdediging. De
Duitsers werden zo gedwongen hun krachten te verdelen, terwijl de Russische, Arabische en Roemeense olievelden verder uit het gezichtsveld raakten, dan wel verloren gingen. In de zomer van 1943 landden de geallieerden in Italië, wat op veel meer Duitse troepen beslag legde dan ooit in Noord-Afrika waren ingezet.
191:
1446:
427:
418:
356:
347:
338:
329:
320:
311:
302:
293:
284:
275:
266:
257:
248:
239:
228:
151:
100:
376:
367:
110:
1214:
verwacht dat de Sovjet-Unie zou capituleren voordat de winter aanbrak. Door de slechte algemene bevoorradingssituatie hadden alleen de hoognodige goederen naar het front vervoerd kunnen worden. Winterkleding viel hier niet onder en was bovendien alleen geproduceerd voor het beperkte aantal bezettingsdivisies die men na 1941 dacht nodig te hebben. De soldaten konden enkel door plundering aan extra kledingstukken komen. Er was een zeer groot aantal bevriezingsslachtoffers; ook viel veel materieel uit omdat ook smeerolie bevroor.
3138:
1020:
1202:
1120:; in het midden bij Smolensk en het in het zuiden bij Kiev. Dit enkele feit betekende al dat de hele Duitse campagne in wezen mislukt was, want om deze nieuwe legers te verslaan moest eerst herbevoorraad worden en dat schopte het tijdschema van de opmars in de war. Het was onmogelijk geworden de Sovjet-Unie in 1941 een beslissende nederlaag toe te brengen. Dat betekende dat voor Duitsland zelfs de totale nederlaag dreigde als men er niet in zou slagen genoegen te nemen met de al veroverde
2099:— dat al lang geen enkele tank meer bezat — werd hierdoor volkomen verrast. De meeste troepen vluchten naar de "vesting" Witebsk. Toen ze begrepen dat er vandaar uit geen uitbraakpoging zou zijn maar dat ze geacht werden tot de laatste man stand te houden om de vijandelijk opmars te vertragen, brak er een totale paniek uit die leidde tot een snelle overgave van de stad. Ook voor de zuidelijke aanval, door het Eerste Wit-Russische Front, zou weldra de weg naar Minsk openliggen. Het Duitse
1611:
2631:
1552:
1362:. Opnieuw leek een periode aangebroken van moeiteloze overwinningen net als in de vorige zomer. Men had nu echter een derde minder tanks dan het voorafgaande jaar. Al snel stond men voor de lastige keuze waar de weinige pantserdivisies moesten worden ingezet. Hitler, die na het debacle van 1941 de operationele leiding helemaal had overgenomen, kon de verleiding van de olie niet weerstaan en stuurde de hoofdmacht naar het zuiden, in de richting van de olievelden van
610:
601:
592:
583:
574:
565:
556:
547:
538:
529:
520:
511:
502:
493:
484:
475:
466:
457:
448:
437:
170:
1438:
1701:
3197:) het reeds lang beloofde tweede front inderdaad werd geopend, trok dat een groot deel van de Duitse troepenmacht naar het westen. Het verlies van Frankrijk maakte het onmogelijk het Duitse luchtruim adequaat te verdedigen en de oorlogsindustrie begon nu in te storten. Uiteindelijk maakte dat alles een effectieve opmars van het Rode Leger onvermijdelijk hoewel het vrijwel tot het einde toe altijd veel zwaardere verliezen leed dan het Duitse.
39:
1351:
Roemenië, Hongarije en Italië om hele legers in te zetten teneinde de flanken van de Duitse opmars te dekken. Door het verlies van aardolie en graan zou de Sovjet-Unie misschien indirect op de knieën gedwongen worden — en in ieder geval waren het zaken die
Duitsland zelf erg hard nodig had om een grote oorlogseconomie op te bouwen zodat het een wereldmacht kon worden die het defensief tegen de Sovjets en Amerika zou kunnen bolwerken.
1321:
1911:
1329:
1430:
training in de strijd te werpen; hier zocht men het veeleer in de kwantiteit dan de kwaliteit. In de zomer van 1942 vond er een constante opbouw van het Rode Leger plaats rond Moskou, terwijl daar vele lokale aanvallen werden ondernomen. Doordat Hitler de totale sterkte van het
Sovjetleger onderschatte, nam hij aan dat Stalingrad dus met rust zou worden gelaten en er hoogstens een secundaire aanval over de Don richting de
131:
396:
387:
180:
121:
407:
141:
3039:
2472:
1860:
offensief opende in zuidwestelijke richting. De
Duitsers hadden geen reserves meer om deze aanval op te vangen en Von Manstein drong er bij Hitler op aan de benedenloop van de Dnjepr helemaal op te geven en de vrijgekomen eenheden over te brengen naar zijn linkerzijde om van daaruit met een flankaanval het Sovjetoffensief tot staan te brengen. Een woedende Hitler weigerde echter hierin toe te stemmen.
201:
1343:, dacht dat de Duitsers — waarvan men de sterkte flink overschatte — dat ook van plan waren en concentreerde daar de meeste troepen. Hierdoor werd het erg twijfelachtig of zo'n offensief zou gelukken. Er was echter ook een alternatief dat veel minder risico's leek op te leveren. Ten noorden van de Kaukasus liggen uitgestrekte landbouwgebieden en de streek was zelf de belangrijkste bron van aardolie.
3084:
2746:
2618:
2459:
2007:
1620:
1376:
1308:
1007:
1284:; hele gewesten waren daar in feite niet onder Duitse controle: de "partizanenrepublieken". De Duitsers hadden simpelweg niet de mankracht om de uitgestrekte gebieden te zuiveren. Het veroverde gebied leverde nauwelijks genoeg voedselsurplus op om het Duitse leger te voeden en ook in andere opzichten kostte het meer dan het opbracht. Met grote investeringen lukte het om de essentiële
1662:
tanks met de helft verminderd was. Hierdoor was er geen pantserreserve meer beschikbaar om een
Sovjetoffensief af te slaan en Stalin maakte daar onmiddellijk gebruik van. Duitsland zou nooit meer tot een groot offensief in het oosten in staat zijn; het had het strategisch initiatief voorgoed verloren – maar ook de oorlog want zelfs een afdoende verdediging bleek niet meer mogelijk.
1575:, in de hoop dat de pure genialiteit van de man voldoende zou zijn om het tij te keren. Von Manstein maakte echter al snel duidelijk dat hij daarvoor dan wel de nodige vrijheid van handelen moest krijgen: iets waar Hitler, beducht voor de dominante persoonlijkheid van de hautaine Pruis, voor terugschrok; hij vreesde dat Von Manstein hem op den duur als oorlogsleider zou verdringen.
2759:
1366:. Door de verre opmars raakten de voorraden echter weer uitgeput. Daarbij konden de tanks toen ze Europa's hoogste gebergte bereikt hadden niet verder. Hun aanwezigheid daar was nutteloos en ze konden in zo'n afgelegen positie hun rol als pantserreserve niet meer uitoefenen. De grote terreinwinst betekende dus meteen een aanzienlijke verslechtering van de strategische situatie.
3431:
1028:
997:
tot dat laatste ooit het bevel heeft gegeven blijft zeer omstreden en de waarheid hierover kan niet worden aangetoond totdat de nu nog geheime archieven worden ontsloten. De meeste historici gaan er tegenwoordig van uit dat Stalin dat bevel steeds uitstelde in de hoop dat Hitler uiteindelijk toch van het offensief zou afzien. Op 22 juni 1941 was het hoe dan ook te laat.
2979:
2188:
2020:
1526:. In deze stad waren toen in totaal 300.000 militairen gesneuveld en duizenden burgers door Duitse bombardementen omgekomen. Het grote en langdurige voedseltekort eiste echter een nog veel hogere tol: één miljoen burgers waren door uithongering gestorven. Tegelijkertijd met Operatie Uranus voerden de Sovjets vanaf 25 november een nog veel groter offensief uit:
2900:
vierhonderd kilometer afgelegd en zaten door hun brandstof en munitie heen. Door de logistieke problemen viel hun opmars stil. Daarbij was er een gevaarlijk hiaat van 150 kilometer diepte ontstaan met de veel langzamer oprukkende infanteriedivisies. Stalin beval dat de tanks halt moesten houden totdat de infanterie weer aansluiting had gevonden.
2074:, en Hitler beval de elitedivisies van de SS naar het Westelijk front over te brengen, zodat het aantal pantserdivisies in het oosten een dieptepunt bereikte. Veel hoop op een overwinning koesterde Model nu niet meer: de mokerslag die hij vreesde was echter nog maar een bindingsaanval die de aandacht moest afleiden van het echte hoofdoffensief.
1852:
1418:
niet dat, terwijl de Duitse oorlogsindustrie in 1942 met slechts 40% groeide, de
Sovjetoorlogsproductie vervijfvoudigde. De primitievere Sovjetmaatschappij was het gewend om het zonder consumptiegoederen te stellen en zo kon vrijwel alle industriële productie — die als geheel niet groter was dan de Duitse — geconcentreerd worden in de
3241:
Amerikaanse hulp was beperkt ten opzichte van de
Sovjetproductie van militair materiaal, maar ze liet aan de Sovjet-Unie toe haar productie te concentreren op bepaalde takken. De offensieven van het Rode Leger werden veel effectiever dankzij de hulp van de Amerikanen en Britten, die ook veel tanks en voertuigen leverden aan Stalin.
1392:, het huidige Wolgograd. Die stad aan de westoever van de Wolga had een duidelijke symbolische waarde maar was ook een zeer belangrijk centrum van de oorlogsindustrie, dat bijvoorbeeld meer tanks produceerde dan alle asmogendheden bij elkaar. Verovering van deze stad zou het grondgebied van de Sovjet-Unie ten westen van de
1755:
niet doordat de Duitse tankproductie steeds verder achterliep, integendeel: die groeide flink, terwijl de Sovjetproductie afvlakte. De reden lag in het besluit van Hitler om al het extra geproduceerde materieel te gebruiken voor de opbouw van een pantserreserve in Frankrijk om de verwachte invasie daar af te slaan.
2687:, opnieuw naar Boedapest door te stoten. Op 2 november werd de omgeving van de Hongaarse hoofdstad bereikt maar op 6 november mislukte een poging die stormenderhand te nemen. Men besloot tot een grote langzame omsingeling: ten noorden van Boedapest rukte men op tot aan de Slowaakse grens en ten zuiden stak men de
3261:
door oorlogshandelingen aan het Oostfront. Van de twee tot drie miljoen Duitse krijgsgevangenen zou een half miljoen niet naar het vaderland terugkeren. De opmars van het Rode Leger ging gepaard met het opzettelijk deporteren en ombrengen van meer dan een miljoen Duitse burgers. Daarnaast vonden ook massale
3050:
van het zuiden uit enkele bruggehoofden over de Drava. Op 6 maart begon de noordelijke aanval. Eerst maakte men door dooi weinig voortgang in de modder maar op 7 en 8 maart rukten de tanks een dertigtal kilometers op. Tegen 12 maart begon het offensief vast te lopen en op 13 maart lanceerde het Derde
2946:
ontzette. Hierop besloot men door te zetten. De Duitse tanks werden echter al net zo door de modder gehinderd als die van de vijand en het offensief liep reeds na zo'n vijf kilometer vast waarna het op 21 februari afgeblazen werd. De operatie had echter een effect dat in volledige wanverhouding stond
2822:
in Oost-Pruisen die eerst redelijk stand wist te houden maar juist daarom op bevel van Hitler pantserreserves had moeten afstaan waarna de verdediging op 18 januari alsnog in elkaar stortte. De Duitse bevolking van het gebied vluchtte naar het westen maar zag zich op 25 januari de pas afgesneden toen
2730:
over te komen. Op 27 januari werden de ontzettingstroepen opnieuw in de flank aangevallen, nu van het zuidoosten uit en werd het offensief afgeblazen. Op 11 februari deden dertigduizend militairen en burgers een poging naar het westen uit te breken; zo'n zevenhonderd zouden de Duitse linies bereiken.
2119:
ternauwernood aan een omsingeling en vluchtte vandaar naar de enige nog beschikbare brug over de Berezina. Bij de restanten van de drie Duitse legers stortte het moreel volledig ineen, in een mate die men tot dan toe alleen van Duitslands vijanden kende. Hele regimenten vielen uit elkaar, terwijl hun
1754:
tot in december de vijand lokaal wat terug. Deze tegenaanvallen kostten echter weer veel tanks; van nu af aan zou de tanksterkte aan het oostfront niet meer dan een duizendtal bedragen, terwijl het Rode Leger 6.000 tot 12.000 tanks kon inzetten, al naargelang de intensiteit van de gevechten. Dat kwam
1670:
Eind juli 1943 was het Duitse leger helemaal fout gepositioneerd om een zomeroffensief van het Rode Leger op te vangen. De grootste krachtenconcentratie bevond zich, lamgeslagen door de mislukking van het eigen offensief, rondom de saillant rond Koersk. Al snel werd die gebonden en teruggedreven door
1350:
en uit te voeren door het zestigtal divisies dat men wel op sterkte kon brengen, daar eenvoudig doorbreken waarna deze gebieden door een snelle opmars door pantsertroepen konden worden bezet. Een nadeel was dat daardoor de frontlijn enorm zou worden verlengd. Om dit te ondervangen dwongen de Duitsers
2785:
en nu die mislukt was, had hij voor het oosten geen strategische pantserreserve meer over. Het aantal gesneuvelde en zwaar verwonde Duitse soldaten beliep over 1944 zo'n anderhalf miljoen man. Men had maar negenhonderdduizend man aan de sterkte kunnen toevoegen en de meesten daarvan waren nauwelijks
2587:
Hitler stond al op 20 augustus een terugtocht naar de Karpaten en de Donau toe maar het bleek al te laat. De helft van het 8e Leger en het hele 6e Leger raakte ingesloten tussen de twee aanvalsassen. Nog voor het eind van de maand werden ze vernietigd en gingen achttien divisies verloren. Er viel zo
2571:
te aanvaarden dat een terugtocht tot de beter verdedigbare lijn noodzakelijk zou zijn indien Roemenië de oorlog opgaf. Men hield geen rekening met de mogelijkheid van een vijandelijke doorbraak. Op 8 augustus bleek hoe kortzichtig dat geweest was toen een snelle opbouw van Sovjetdivisies aanving. Op
2390:
te sluiten. Dat werd toegestaan op voorwaarde dat men openlijk met Duitsland zou breken en de Duitse troepen voor 15 september het land hadden verlaten. Nog voor de delegatie arriveerde, kwam op 4-5 september een staakt-het-vuren tot stand. Op 19 september werd officieel een wapenstilstand gesloten.
1648:
drong er bij Hitler op aan de aanval af te gelasten en geen reserves te verspillen die essentieel waren voor zowel een succesvolle verdediging in het oosten als in het zuiden tegen een geallieerde aanval op Italië. Hoewel geplaagd door grote persoonlijke twijfel zette Hitler het offensief toch door.
1643:
Door het uitstel verbeterde de toestand van het Duitse leger aanzienlijk. De mankracht aan het oostfront steeg weer tot boven de drie miljoen en er werd weer een redelijke pantsermacht opgebouwd van boven de 2000 tanks. Maar ook het Rode Leger kon zich nu herstellen. Omdat een aanval op Koersk nogal
1517:
Door de val van Stalingrad kwamen vele Sovjetlegers vrij voor andere taken. Noordelijker aan de Don werden de zwakke Italiaanse en Hongaarse legers verpletterd. De hele zuidelijke helft van het front begon nu uiteen te vallen en de pantserspitsen van het Rode Leger spoedden zich onstuitbaar naar het
1336:
Na de winter van 1941-1942 verkeerde het Duitse leger in een slechte toestand. De munitievoorraden waren laag en de meeste divisies zwaar onder sterkte. Van een hervatting van het offensief over de volle breedte van het front kon geen sprake zijn. De veldtocht tegen de Sovjet-Unie zou alsnog tot een
1089:
in de jaren ervoor was een belangrijk deel van het officierenkorps uitgemoord; de leiderschapskwaliteiten waren hierdoor gedaald en men had verleerd zelf het initiatief te nemen, terwijl juist een snelle flexibele bevelvoering tegen de Duitsers een absolute noodzaak was. Het Rode Leger bleek niet in
983:
De Duitse legeropbouw in Polen kon niet geheim blijven en al in de herfst van 1940 begon men zich in de Sovjet-Unie af te vragen hoe een adequaat antwoord gevonden zou kunnen worden op de Duitse dreiging. Aan de ene kant kon men haast niet geloven dat Hitler het zou wagen aan te vallen, zo groot was
953:
een overwinning in het Oosten garandeerde. Met een campagne in het Oosten hoopte hij niet alleen een gevaarlijke concurrent uit de weg te ruimen maar ook de Britten tot een vergelijk te dwingen en een welhaast onuitputtelijke bron van olie, grondstoffen, graan en arbeidskracht te verwerven, waardoor
3272:
Meer dan 80% van alle Duitse verliezen in de Tweede Wereldoorlog is geleden aan het oostfront. Aan het oostfront bevond zich grofweg driekwart van het Duitse leger en het is ook in Rusland dat zij de oorlog verloren. Toen in 1944 de geallieerden in Frankrijk landden, was de strijd al voor een groot
3260:
meer dan negenhonderdduizend gedode burgers. Minstens acht, misschien tien miljoen, Sovjetsoldaten sneuvelden, ongeveer de helft van alle militaire verliezen in de hele oorlog. De Wehrmacht verloor meer dan drie miljoen man aan gesneuvelden en aan Duitse zijde waren er anderhalf miljoen burgerdoden
2342:
van 1939 had het Rode Leger een grote overmacht in manschappen en materieel maar anders dan vijf jaar eerder waren die troepen nu goed getraind, terwijl de Finnen hun leger nauwelijks hadden kunnen moderniseren. De Mannerheimlinie werd al na enige dagen gebroken en het lukte de Finnen ternauwernood
1876:
omsloten raakten; een ontzettingspoging door het 1e Pantserleger kostte vele tanks en redde slechts een klein aantal manschappen. Eind januari begon op de rechterflank ook een groot offensief tegen de Duitse troepen in de Dnjeprbocht. Na zware gevechten gaf men het bruggenhoofd over de Dnjepr op en
1429:
Deze welhaast onuitputtelijke materieelreserve compenseerde de tactische en operationele zwakten die de Sovjetcommandovoering tot het einde van de oorlog zouden blijven kenmerken. Dat hun tactieken simplistisch waren maakte het echter weer mogelijk om per maand honderdduizenden rekruten zonder veel
1269:
nam de plaatselijke bevolking vaak met groot enthousiasme deel. Dat enthousiasme was er onder de Baltische volkeren en de Oekraïners ook voor de inval als geheel: men was blij van Stalin verlost te zijn en verwelkomde de Duitsers aanvankelijk als bevrijders. Hitler verbood echter hierop in te gaan;
2766:
Voor Polen, waar het front vier maanden had stilgelegen, had het Rode Leger in januari 1945 een reusachtige strijdmacht geconcentreerd. Het Derde en Tweede Wit-Russische Front in het noorden en het Eerste Wit-Russische en Eerste Oekraïense Front in het zuiden telden 3,8 miljoen man, 74.000 stukken
2031:
kon het Rode Leger in één klap het hele Oostfront oprollen. De situatie werd voor de Duitsers verergerd door grote tekorten aan mankracht. Tijdens de aanhoudende strijd was de sterkte van het Duitse leger steeds verder gedaald terwijl de frontlijnen door het terugwijken van de rechterflank alsmaar
1863:
Het uitstel van drastische tegenmaatregelen leidde tot een aantal ernstige Duitse nederlagen. In het midden werd men over een breed front teruggedrongen en het lukte slechts het front stabiel te houden door het 1e Pantserleger uit de Dnjeprbocht naar het westen te verschuiven. De terugtocht opende
996:
te gaan navolgen in plaats van het alternatief: de verdediging in de diepte. Men bouwde aldus direct aan de westgrens een grote strijdmacht op die in een mobiele oorlogvoering de Duitse aanval moest opvangen — of misschien zelfs voorkomen als men zou besluiten tot een preventieve aanval. Of Stalin
3268:
Bij deze aantallen zijn de militaire verliezen en burgerdoden bij andere Oost-Europese landen niet meegerekend. Duizenden Polen, Oekraïners, Esten, Letten en Russische burgers die aan de verkeerde kant van het front hadden gevochten of hadden gecollaboreerd werden terechtgesteld of naar de kampen
3104:
te ontmoeten. Al op 1 april ging Stalin hiermee akkoord, voorwendend pas in de tweede helft van mei met een offensief tegen Berlijn te zullen gaan beginnen. De Duitse propaganda was hun nederlaag in het westen al gaan verklaren als deel van een overeenkomst om zoveel mogelijk Duitse burgers onder
2910:
Na de ineenstorting van de verdediging in Polen begonnen de Duitsers wanhopig versterkingen aan te voeren. Hitler stond toe dat vijf divisies uit Koerland werden weggehaald. Ook werden pantsereenheden van het Westfront naar het Oostfront overgeheveld. De combinatie van beschikbare reserves en een
2899:
zou oprukken. Toch kon de eindfase van het offensief geen doorgang vinden en de verhoopte totale overwinning bleef voorlopig uit. Een dooiinval op de maandwisseling maakte belangrijke delen van het wegennet onbegaanbaar. De tankspitsen hadden zonder zich te bevoorraden in iets meer dan twee weken
2775:
konden daar maar vierhonderdduizend man, 4.100 stukken geschut en 1.150 tanks en gemechaniseerd geschut tegenoverstellen. De verhoudingen waren vooral zo scheefgegroeid doordat Hitler sterk geneigd was de dreiging in deze sector te bagatelliseren. Na de zomer van 1944 konden Britse en Amerikaanse
2641:
De Duitsers vreesden dat ook Hongarije van bondgenootschap zou wisselen. De Hongaren echter vreesden Transsylvanië weer aan Roemenië te verliezen en zonden zo veel mogelijk troepen naar de Karpaten. Toen de Sovjettroepen vanuit Walachije naar het noorden zwenkten en de passen overtrokken, brak er
2281:
hadden het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten van Amerika aangegeven dat het hun voorkeur wegdroeg dat Finland nog voor de landing in Normandië de oorlog zou opgeven, het liefst via een vredesregeling die de Finse onafhankelijkheid intact liet. In februari 1944 begon een dubbel proces van
2127:
Het ineenstorten van het Duitse front en het nu bijna volledig ontbreken van grote pantsereenheden aan vijandelijke zijde stelden het Rode Leger tot een operationele elegantie in staat die het nooit eerder in de oorlog getoond had. De eerste tang werd nu onmiddellijk gevolgd door een tweede, veel
1767:
door de generaals, waarvan een aantal inderdaad al jarenlang tegen hem samenzwoer. Hitler was daarom bang om Von Manstein te veel macht te geven en wilde al helemaal niet ingaan op diens eis de reserve uit Frankrijk volledig in te zetten want dat paste alleen bij een strategie die uitging van een
1749:
Opnieuw werd Von Manstein erbij geroepen om de crisis te bedwingen. Door toestemming te krijgen om enkele pantserdivisies uit Frankrijk vrij te maken, kon hij weer een tegenaanval opzetten. Die boekte echter veel minder resultaat dan de vorige. Hij wist weliswaar eerst te verhinderen dat het hele
1679:
sloegen met moeite nog een eerste offensief af maar toen een tweede poging tot een doorbraak leidde, was er geen reserve meer over om het front te stabiliseren. Over de gehele breedte van de Oekraïne begon het Duitse leger nu terug te vallen, wat in september al snel ontaardde in een wanordelijke
1486:
behouden; echter hun troepen in Stalingrad konden nu niet meer afdoende door de lucht worden bevoorraad. Op 2 februari 1943 gaven de 90.000 overlevende Duitsers zich over, ondervoed en uitgeput. Ze hadden, inclusief de verliezen van de zomercampagne, in totaal zo'n 300.000 man verloren aan doden,
1462:
werden uit de Kaukasus teruggetrokken om de omsingeling te doorbreken. Dit mislukte echter in december, opnieuw door gebrek aan brandstof, maar ook door de weigering van Hitler om duidelijke besluiten te nemen. Nu hadden de Duitsers in het zuiden geen bruikbare mobiele reserve meer over. Door een
1457:
in de stad zelf had te weinig brandstof om aan de dreigende omsingeling te ontsnappen; een poging daartoe werd door Hitler trouwens ook uitdrukkelijk verboden. Hij was bang dat, als men zou beginnen terug te trekken, alle terreinwinst van 1942 weer verloren zou gaan en dat Duitsland nooit meer in
1417:
Dat de hoofdmacht van het Sovjetleger rond Moskou met rust werd gelaten, betekende tevens dat een groot deel van het Sovjetmaterieel in het zuiden kon worden ingezet. De grootte van die wapenmacht begon gedurende dat jaar voor de Duitsers letterlijk onvoorstelbare vormen aan te nemen. Ze beseften
1288:
aan de gang te houden. Het aantal slachtoffers aan Sovjetzijde was meteen heel groot; niet alleen door de oorlogshandelingen en de wreedheden tegen de burgerbevolking maar vooral doordat men niet in staat bleek de vele krijgsgevangenen te voeden, waardoor honderdduizenden van hen verhongerden. De
2797:
oprukken, waarbij toch een zeker element van manoeuvre geïntroduceerd werd door een opmars van het Tweede Wit-Russische Front naar de Oostzee om terugvallende Duitse troepen uit Oost-Pruisen de pas af te snijden. Gedurende een tweede fase van dertig dagen moest men de Oder overschrijden, Berlijn
2520:
uit aan te vallen, moest worden afgezien toen dat laatste gebied aan de oostkant werd aangevallen. Hierdoor raakten vierendertig divisies in Koerland ingesloten wat de Duitse operationele flexibiliteit ernstig verminderde. Slechts één keer, in januari 1945, stond Hitler toe een groter aantal van
2398:
voor de zuidkust werd echter door de Finnen op 15 september afgeslagen met hulp van Sovjetvliegtuigen. Tot verbazing van de Duitsers respecteerde het Rode Leger de Finse neutraliteit en het 20e Bergleger kon zijn rechterflank door Noord-Finland terugtrekken naar Noorwegen. Eerst volgden de Finse
1992:
geëvacueerd kon worden. Het Lenteoffensief had de Duitse troepen zo uiteengedreven dat tussen het 1e Pantserleger en de resten van het 8e Leger een gat van driehonderd kilometer gevallen was dat ten dele gevuld werd met zwakke Roemeense troepen. Op 19 maart had Duitsland Hongarije bezet maar men
1661:
als voorwendsel om de hele operatie af te blazen, zodat er geen voordeel tegenover die verliezen stond. Dit offensief is wel omschreven als de "Dodenrit van het Duitse tankwapen"; in feite vielen de absolute verliezen echter nog mee, het schadelijkst was dat door slijtage het aantal operationele
1213:
voor hem, kreeg Hitler te maken met de veerkracht, de vaderlandsliefde van de Russen en de terreur van Stalin jegens de eigen bevolking die de Russen tot het uiterste dreef. Bovendien kreeg Hitler te maken met een onverwachte vijand: de Russische winter, die dat jaar ongemeen streng was. Hij had
3066:
lukte het contact te leggen met Stalin en bood aan een rol te spelen bij de heroprichting van de Oostenrijkse staat. Op 4 april omsingelden sovjettroepen de hele zuidzijde van Wenen en drongen, met verzetsstrijders als gidsen, de westelijke wijken van de stad binnen, zonder op veel weerstand te
2055:
voor, een plan om de Sovjetaanval flexibel op te vangen, de pantserspitsen van de vijand af te snijden en te vernietigen en hem uiteindelijk in de Oekraïne terug te werpen. Deze agressieve strategie vond bij Hitler een gewillig oor, maar zij had geen relatie meer met de werkelijkheid. De Duitse
1931:
te blokkeren. Op zich was deze maatregel dringend noodzakelijk, maar de manoeuvre kon alleen veilig worden uitgevoerd in combinatie met een gehele terugtocht naar het westen, iets wat Hitler nog steeds niet toestond. De lijn in de Dnjeprbocht werd nu ontbloot van pantsereenheden wat al snel zou
1758:
Tot die tijd moest het oostfront zo veel mogelijk terrein behouden door met de infanterie tot de laatste man stand te houden. Voor een hechte verdediging ontbrak echter de mankracht. Al in 1942 waren de infanteriedivisies tot twee regimenten teruggebracht, meestal ook nog onder sterkte, die elk
2521:
zeven divisies over zee te evacueren. Hitlers argument hiervoor, dat aanzienlijke Sovjetkrachten aldus gebonden werden, had overigens een zekere geldigheid: er zouden tot tachtig Sovjetdivisies tegen het schiereiland geconcentreerd worden. De Duitse strijdmacht daar, op 25 januari hernoemd tot
1721:
te behouden, op de punt van de grote rivierboog waar de stroom scherp naar het westen draait. De belangrijkste pantserreserve in die sector werd zo in een kwetsbare positie vastgepend. Ten noorden daarvan stak de Sovjetinfanterie, vaak met de primitiefste middelen, over een breed front van 250
3188:
De bestrijding van Duitse onderzeeboten werd vanaf mei 1943 veel effectiever, waardoor konvooien uit Amerika en Canada nu op grotere schaal de Britse- en de Sovjetbondgenoten konden bevoorraden, vooral met vrachtwagens en strategische grondstoffen. Duitslands eigen grondgebied kreeg nu steeds
1859:
Tegen eind december 1943 had Von Manstein nog de hoop gehad de Dnjeprpositie te herstellen en de Krim te ontzetten, aannemend dat het Rode Leger daarvoor voldoende verzwakt was. Op 24 december bleek hoe onjuist hij de situatie had ingeschat toen het 1e Gardeleger vanuit Kiev opnieuw een groot
3240:
waar een groot aantal fabrieken uit het westen van de Sovjet-Unie was verplaatst. De hulp bestond onder andere uit voedsel, 13 miljoen paar legerlaarzen, spam en, zeer belangrijk, locomotieven, legervrachtwagens, wapens en munitie, werktuigen, grondstoffen (metalen) en geraffineerde olie. De
3113:
van de helft van zijn tanks berovend. In de eerste twee weken van april trok het Rode Leger tweeënhalf miljoen man, 6250 tanks en 41.600 stukken geschut voor Berlijn samen. Het plan was een gigantische tangbeweging uit te voeren, om de stad heen. De Duitsers stonden tegenover een vijfvoudige
2725:
door het IV SS Pantserkorps dat zich daartoe in het geheim tachtig kilometer achter de Duitse linies naar het zuiden verplaatste. Op 18 januari rukte het bij verrassing van het noorden van het Balatonmeer zestig kilometer op naar de Donau. Die dag werd Pest, het oostelijke stadsdeel, door de
988:
in getrainde mankracht, artillerie en tanks. Aan de andere kant kampte men met een oud minderwaardigheidscomplex ten opzichte van de zo bewonderde Duitse militaire professionaliteit. De snelle val van Frankrijk baarde grote zorgen en men zag terecht het potentieel van de daar getoonde nieuwe
2817:
of Weichsel en wist daar op 12 januari na een massaal artilleriebombardement snel uit te breken ten koste van slechts geringe verliezen. Tegen 17 januari was het Duitse front in vluchtende eenheden uiteengevallen die richting de bovenloop van de Oder of de Oostzee opzijgeschoven werden. Een
1762:
Voor dit probleem was een fundamentele oplossing: het naziregime, inclusief de incompetent gebleken Hitler, opofferen aan een vrede met de westelijke geallieerden zodat alle krachten op de oostelijke hoofdvijand gericht konden worden die, nadat een laatste vredesaanbod van Stalin in mei was
1252:
Behalve direct aan het front ontplooiden de Duitsers ook daarachter activiteiten. De oorspronkelijke opzet was gericht geweest op economische onderwerping, met als gevolg een uithongeren van de stedelijke bevolking doordat het voedselsurplus naar Duitsland gevoerd zou worden — het informele
1244:
opgegeven. Belangrijker dan het verloren terrein was het feit dat de mankracht van het Duitse leger voor het eerst in de oorlog flink werd aangetast. De frontsterkte viel terug van 3,2 naar 2,4 miljoen man. De hele winter door waren er gevechten zodat herstel moeilijk was. De opleidings- en
1490:
De Slag om Stalingrad wordt vaak zowel gezien als de bloedigste slag van de Tweede Wereldoorlog als het keerpunt van de strijd aan het oostfront. Beide kwalificaties zijn uiterst problematisch. Het hangt van de afgrenzing in ruimte en tijd af welke deelcampagne men als "het bloedigst" moet
2231:
in te zetten, wat leidde tot een ernstige vermindering van de gevechtscapaciteit van de Duitse eenheden. Ondanks deze kritieke toestand stortte de Duitse verdediging niet onmiddellijk ineen; de oorlog zou nog negen maanden duren. De oorzaak hiervan was een logistieke overbelasting van de
3184:
aan de oorlog. De belangrijkste factor in die jaren was dat Duitsland een grote productie van onderzeeboten in gang zette om Engeland uit te hongeren, wat de groei van de fabricage van tanks ernstig afremde. Men zou meer geld uitgeven aan marinevaartuigen dan aan pantservoertuigen.
1161:
Door de logistieke problemen was het voor de Duitsers onmogelijk geworden om opnieuw over het gehele front in het offensief te gaan: juni 1941 was de laatste keer dat dit Duitsland in de oorlog zou gelukken. De aanval viel uiteen in deeloperaties. Tegen de verwachting in lukte het
1918:
De Duitsers verwachtten dat het Rode Leger zich tot na de dooiperiode kalm zou houden; Von Manstein wilde die rustperiode gebruiken om de dreiging op zijn linkerflank te pareren. Als de vijand daar nog wat verder naar het westen opdrong, zou hij de aanvoerlijn vanuit Polen voor
1976:-reserves vrij te geven teneinde het pantserleger een uitbraak naar het westen mogelijk te maken die met veel moeite op 6 april gelukte. De crisis was aanleiding voor Hitler om Von Manstein op 30 maart als bevelhebber van het zuidelijke Oostfront door Model te laten vervangen.
3207:
van 11 miljard dollar. Roosevelt stond aanvankelijk afkerig tegenover steun aan het communistische land en het duurde tot oktober 1941, verschillende maanden na de Duitse inval in Rusland, voor hij de eerste hulp toestond. Dit gebeurde aanvankelijk over zee via de Noordelijke
3105:
voorlopig westelijk bestuur te laten vallen. Hierdoor achterdochtig geworden beval Stalin om zo snel als mogelijk was troepen van de Oostzeekust in de richting van Berlijn te laten oprukken en te voorkomen dat de verovering van die stad voor zijn neus zou worden weggekaapt.
1885:
verloren ging, een ramp voor de Duitse oorlogsindustrie die nikkelstaal nodig had voor de fabricage van vele essentiële onderdelen — dit was ook de reden geweest dat Hitler deze positie per se wilde behouden. Deze overwinningen van het Rode Leger waren echter niet goedkoop.
2077:
In april 1944 had het Stavka besloten die zomer iedere Duitse dreiging richting Moskou weg te nemen door Wit-Rusland te heroveren. In het diepste geheim werden de troepen in het centrum van het front versterkt waarbij vooral klemtoon lag op de tankeenheden. Omdat de Duitse
1221:
op sommige punten meer dan tweehonderd kilometer terug. Slechts met uiterste inspanning wisten de Duitsers de opmars van het Rode Leger in te dammen. In het noorden vonden de Russen genoeg kracht om enkele aanvallen uit te voeren waarbij de strategisch belangrijke stad
2780:
de door het verlies van Frankrijk sterk verzwakte Duitse luchtverdediging overweldigen en legden de wapenindustrie in puin, maar de uitloop van de productieprocessen had nog een laatste hoeveelheid tanks opgeleverd. Deze had Hitler echter gebruikt voor de gok van het
2715:
in het westen uit. Dat liep al snel vast, toen ongeveer de helft van de vijftig te overbruggen kilometers afgelegd was, en een tegenoffensief van het Rode Leger ten noorden van de Donau dreigde de ontzettingstroepen ook weer te omsingelen. Op 7 januari probeerde het
1051:, richtte de gehele oorlogsmachine van de As zich op de Sovjet-Unie. Meer dan drie miljoen Duitse manschappen, ingedeeld in 150 divisies met in totaal 3300 tanks en 2700 vliegtuigen, wierpen zich in de strijd. De Duitse legers waren verdeeld over drie legergroepen:
2646:. Op 7 september eiste men militaire garanties van Duitsland die met tegenzin gegeven werden: onder andere twee pantserdivisies werden gezonden. Gedurende september vertraagde de opmars van het Rode Leger doordat de bevoorradingslijnen veel te lang werden. Het
1289:
drie miljoen krijgsgevangen Sovjetsoldaten die zo binnen acht maanden (1941-1942) in het bezette gebied werden uitgeroeid, zouden echter nog in aantal worden overtroffen door de burgerslachtoffers die uiteindelijk in het bezette gebied door de oorlogsdruk, de
1774:
tot een concurrerend leger uitgroeien. Het oprichten van deze nieuwe divisies was echter bijzonder inefficiënt; die mankracht kon beter gebruikt worden om bestaande divisies weer op sterkte te brengen door hun professionele kern met infanterie aan te vullen.
3108:
Hitler voorzag dit en beval achter de Oder een tweede verdedigingslinie in te richten en daarna een derde, de "Wodanlinie". Hij meende echter dat het vijandelijke hoofdoffensief tegen Bohemen gericht zou zijn. Hij stuurde pantsertroepen naar Praag en Wenen,
2703:
met hun tanks aan maar de opmars liep vast in de modder. Daarna viel het Rode Leger aan ten oosten van het meer en omsingelde Boedapest op 26 december; vier Duitse en twee Hongaarse divisies werden er ingesloten, samen met zo'n achthonderdduizend burgers.
2562:
Gedurende het voorjaar leek de situatie nog niet zo dreigend. Het Rode leger onttrok eerst troepen aan deze frontsector. De politieke verhoudingen kregen daarom in het begin de meeste aandacht. Het hoofdprobleem was dat weliswaar de dictator van Roemenië,
2672:, een aanbod voor een wapenstilstand. De meerderheid van het parlement was echter tegen hem en de Duitsers dwongen Horthy af te treden. Sommige Hongaarse eenheden liepen nu over naar de geallieerde zijde. Op 16 oktober beval Hitler een terugtocht naar de
2487:
extreem uitgerekt geraakt. Het 16e en 18e Leger van de legergroep en het 3e Pantserleger daar ten zuiden van, hielden nog steeds vrijwel de volledige Oostzeekust over een lengte van ruim zeshonderd kilometer in een vrij smalle strook die ten westen van
2911:
kwetsbare positie van de Sovjetpantsermacht gaf de Duitsers een theoretische mogelijkheid die met een tangbeweging, gelijktijdig uit het noorden en zuiden op de flanken aanvallend, af te snijden en te vernietigen. Guderian stelde zo'n manoeuvre voor:
2567:, na onderhandelingen in 1943 en 1944 met de Westelijke geallieerden, alsnog voor de Duitse zaak leek te hebben gekozen maar zijn gezag steeds geringer werd. Pogingen zijn positie te versterken hadden echter weinig resultaat. Begin augustus begon het
2492:
maar veertig kilometer breed was. Op 14 september poogde het Eerste Baltische Front hier opnieuw doorheen te breken. Dat mislukte echter door een flankaanval van het 3e Pantserleger. De hierdoor gewonnen tijd werd door de Duitsers gebruikt om haastig
1963:
contact kon maken met het Eerste Oekraïense Front dat na hevige gevechten voorbij Tarnopol tweehonderd kilometer naar het zuiden was opgedrongen. Die laatste opmars had het Duitse 1e Pantserleger afgesneden. Hitler zag zich nu gedwongen om de nieuwe
2314:
eiste plus zeshonderd miljoen dollar als herstelbetalingen. Duitsland zette Finland onder druk door op 13 april alle graanleveranties te beëindigen en op 18 april de wapenleveranties. Dezelfde dag verwierp Finland de voorwaarden van de Sovjet-Unie.
2056:
tankproductie bleef tot in de zomer van 1944 snel stijgen maar de prioriteit die aan Frankrijk gegeven werd, verhinderde een groei van de pantsermacht aan het Oostfront. Zelfs toen Model pantserdivisies aan andere legergroepen onttrok ten bate van
2082:
nog maar één enkele pantserdivisie bezat, met slechts een zeventigtal gevechtsklare tanks, kon het Rode Leger hieraan een zestigvoudige overmacht opbouwen. De eerste fase van de strijd had de vorm van een enkelvoudige tangaanval met als einddoel
869:(het bondgenootschap tussen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk) na de val van Polen snel vrede zou sluiten. Toen dat niet gebeurde, stelde het niet-aanvalsverdrag Duitsland in staat zijn pijlen te richten op een aanvalsoorlog in het westen, de
2580:, juist tegen de Roemeense legers die vrijwel onmiddellijk ineenstortten. De meeste Roemeense troepen weigerden te vechten. Op 23 augustus werd Antonescu afgezet. De nieuwe regering verklaarde zich neutraal. Op 24 augustus vielen Duitse troepen
1901:
was echter bereid om ruim een half miljoen man en 2000 tanks per maand op te offeren om de verovering te forceren van wat het als de sleutelpositie voor de eindoverwinning zag en besloot over te gaan tot een nog veel grotere krachtsinspanning.
1396:
praktisch in tweeën snijden. De Duitsers waren echter niet sterk genoeg om de Wolga over te steken en zo de stad te omsingelen; men probeerde haar in te nemen door een frontale aanval, hoewel Stalingrad van over de Wolga kon worden bevoorraad.
2525:, toonde zich gedurende zeven maanden ook zeer vasthoudend. Vijf grote offensieven van het Rode Leger werden met zware verliezen afgeslagen. Pas op 10 mei 1945 gaven de overblijvende tweehonderdduizend man zich over, twee dagen na de algehele
2260:
van 29 augustus. Beide opstanden werden na maandenlange strijd door de Duitsers neergeslagen, waarbij Stalin, die geen behoefte had aan een bevrijding op eigen kracht van de Polen of de Slowaken, de opstandelingen slechts minimale hulp bood.
2232:
geallieerden. Juist door de grote terreinwinst waren hun fronttroepen door hun brandstof heen. Hun opmars viel stil en de fronten stabiliseerden zich, waarbij de Duitse consolidatie sterk geholpen werd door de energieke inzet van een na het
1868:, waardoor steeds meer Sovjeteenheden naar het westen infiltreerden. Meer naar het oosten dreigden de laatste Duitse posities aan de Dnjepr afgesneden te raken. Hitler stond geen evacuatie toe waardoor op 28 januari twee Duitse korpsen bij
1656:
eindigde in een catastrofe. Ondanks de meest geconcentreerde inzet van Duitse pantsertroepen van de hele oorlog lukte het niet om door de diepe verdedigingszone te breken. De materieeluitval liep hoog op en na een week gebruikte Hitler de
2430:. Het Rode Leger had echter een grote aanval voorbereid en poogde de terugtrekkende Duitse troepen van 7 oktober af alsnog onder de voet te lopen of via kustlandingen af te snijden. Ondanks zware gevechten lukte het de Duitsers echter
790:
wordt het het westelijk front genoemd. Het oostfront is berucht vanwege de vele levens die het geëist heeft en de excessen die sterk het beeld ervan bepaalden. Gebeurtenissen die zich aan het oostfront afspeelden waren onder andere
1422:. De nieuwe productiecentra in de Oeral brachten aldus een overmacht aan tanks en artillerie voort die al even groot was als bij het begin van Operatie Barbarossa — maar nu van een veel hogere kwaliteit, zoals werd belichaamd in de
1115:
Nu bleek dat dit een veel te optimistische inschatting was geweest. De Sovjetgrenslegers vormden maar de helft van de primaire mobilisatiecapaciteit. Eind juli vormden zich weer enorme sovjetlegers: aan het noorden bij de rivier de
799:. Het wordt beschouwd als het beslissende strijdtoneel van de gehele Tweede Wereldoorlog en de grootste militaire confrontatie uit de wereldgeschiedenis. De berekende aantallen slachtoffers lopen uiteen en benaderen de 30 miljoen.
1688:
lijn) te vormen langs de rivier maar had daarvoor geen krachten willen vrijmaken, uit angst dat zijn troepen het gebied ten oosten ervan dan zonder veel strijd zouden opgeven. Ook ging hij niet in op een suggestie van Manstein en
2537:
Het Lenteoffensief had het Rode Leger tot over de oude Roemeense grens gebracht. Het Roemeense leger had in 1942 zware verliezen geleden waarvan het zich niet had kunnen herstellen. Daarbij liep het zeer achter in modernisering.
1405:
een zeer bloedige uitputtingsslag die steeds meer Duitse mankracht en materieel naar zich toetrok en bond. Dat was dwaas in operationeel opzicht: men verkwistte gevechtskracht aan een prestigekwestie. Bovendien betekende het dat
1137:
na hevige tegenaanvallen rond de stad Smolensk een gedeelte van de nieuwe legers. Daarna werd de maand augustus grotendeels besteed aan het aanvullen van voorraden, een proces dat ten zeerste werd bemoeilijkt door de afwijkende
2386:. Mannerheim besloot van dit succes gebruik te maken voor een nieuwe toenadering, voordat Finland helemaal geïsoleerd zou zijn geraakt. Op 25 augustus verzocht men in Stockholm een delegatie naar Moskou te mogen sturen om een
2051:. Toen gedurende mei de enorme opbouw van de Sovjettroepen ten oosten van Lvov bewees dat er wel degelijk een doorbraakpoging richting Polen zou plaatsvinden, kwam Model met een dramatisch antwoord op die dreiging: hij stelde
2596:. De Duitsers poogden wanhopig eenheden te laten aanrukken om althans de Karpatenpassen te houden maar zelfs dat mislukte grotendeels, mede door Roemeense tegenstand. Het Rode Leger zwenkte ongehinderd naar het westen door
1712:
was daarnaast ernstig onder sterkte, haar 37 divisies hadden gemiddeld nog maar duizend man infanterie over; de totale Duitse legersterkte aan het oostfront was weer onder de 2,5 miljoen gevallen. Daarbij beval Hitler het
946:
zijn legeropbouw nog lang niet had voltooid en de Duitse wapenindustrie een grote achterstand had op die van de Sovjet-Unie. Hij meende dat de (tot zijn eigen verrassing) in mei 1940 zeer succesvol gebleken tactiek van de
2203:
laten aanvallen. Ofschoon het 4e en 1e Pantserleger de sterkste Duitse pantsermacht aan het Oostfront vertegenwoordigden, werden ze in hevige tankslagen teruggedrongen. Ondanks zware verliezen veroverden de Sovjettanks
1791:
had al lange tijd onvoldoende versterkingen gehad. Om divisies vrij te maken had men een terugvalpositie voorbereid, de Pantherlinie, die haar front met de helft kon verkorten door gebruik te maken van het langgerekte
1084:
te bezetten. Operatie Barbarossa was in de eerste weken een groot succes voor de Duitsers. De beslissing van de Sovjetlegertop om de nieuwe Duitse tactieken te gaan imiteren bleek een rampzalige vergissing. Tijdens de
2654:
uit naar Boedapest door te stoten. Dat mislukte doordat Hitler tegelijkertijd een offensief wilde uitvoeren om de Sovjettroepen weer de Karpaten over te werpen. Op 10 oktober omsingelden de Duitse pantserdivisies bij
2411:, duurden tot 8 oktober en werden door de Finnen als bewijs gebruikt dat de breuk met Duitsland definitief was. Verdere vijandigheden zouden uitblijven. Finland verklaarde Duitsland op 3 april 1945 formeel de oorlog.
2407:. De strategische bruggen daar werden door de Finnen bezet en de Duitsers vielen aan om ze heroveren. De Duitse troepen werden omsingeld en wisten slechts met moeite naar het noorden uit te breken. De gevechten, de
3192:
In 1944 werd de dreiging van een tweede front belangrijk. Het dwong Duitsland alle reserves die men kon vrijmaken naar Frankrijk te sturen. Het Oostfront bleek steeds net te weinig te krijgen. Toen op 6 juni 1944
1680:
vlucht richting de Dnjepr, waar de vermoeide troepen bescherming hoopten te vinden achter een stroom van een mijl breed. Die hoop zou niet uitkomen. Hitler had weliswaar op 12 augustus bevolen een ondoordringbare
3481:
1094:
te voeren. De pantserreserves van de Sovjet-Unie werden uiteengeslagen, haar infanterielegers omsingeld en vernietigd. Binnen een maand hadden de Duitsers de Baltische Staten bezet en waren opgerukt tot de lijn
2915:. Hitler, die wanhopig behoefte had aan een omkering van de krijgskansen, keurde het plan goed maar verhinderde een succesvolle uitvoering al meteen door de tanks voor de zuidelijke aanval in de richting van
2894:
op zestig kilometer van Berlijn en in de dagen daarna vestigden ze enkele bruggenhoofden over de rivier. Een totale paniek beving de Duitse bevolking die vreesde dat het Rode Leger nu in enkele weken naar de
3114:
overmacht en hadden grote tekorten aan brandstof, munitie en reserveonderdelen. Hun enige voordeel was dat het talrijke luchtafweergeschut uit Berlijn was verwijderd en nu als antitankgeschut werd ingezet.
2720:
wat zuidelijker naar de stad door te breken maar kwam niet verder dan twintig kilometer. Ondertussen begon de verdediging van Boedapest het te begeven maar Hitler verbood een uitbraak. Hij beval een nieuwe
2550:
en het Roemeense 3e Leger. De legergroep was onder sterkte en de betrouwbaarheid van de Roemeense bondgenoot was twijfelachtig. De voor de hand liggende oplossing hiervoor was zich naar de zuidoostelijke
1979:
Meer naar het oosten zag het Duitse 6e Leger, om te voorkomen dat het omsingeld zou raken, zich genoodzaakt zich vechtend van de Dnjeprbocht via de Boeg op de benedenloop van de Dnjestr terug te trekken.
1487:
gewonden en vermisten; de Sovjets waarschijnlijk minstens het dubbele. Van de krijgsgevangenen van Stalingrad zouden slechts enkele duizenden ooit hun land terugzien, sommigen pas tien jaar na de oorlog.
2959:
en dreef in de maand daarna zonder veel moeite het 3e Pantserleger over de benedenloop van de Oder en het Tweede Leger het mondingsgebied van de Weichsel in. Tienduizenden Duitse troepen vluchtten nu de
1106:
Het hele Duitse offensief was gebaseerd op de veronderstelling dat de opmars hierna alleen maar sneller zou verlopen doordat de vijandelijke weerstand ineen zou storten. Zoals Hitler het zelf uitdrukte:
1470:, waarbij Roemeense troepen en het Italiaanse leger eenvoudig opzij geschoven werden, dwong tot een totale Duitse evacuatie uit de Kaukasus die op het nippertje kon worden uitgevoerd. Met moeite kon de
1578:
In februari was er echter geen ontkomen meer aan; als er niet heel snel ingegrepen werd, dreigde een catastrofale ineenstorting van het gehele oostfront. Toen Charkov viel, gaf Hitler Von Manstein een
2282:
intimidatie en toenadering, waarbij de Sovjet-Unie Finse steden bombardeerde en de VS, die niet met Finland in oorlog waren, aangaven te willen bemiddelen bij onderhandelingen, die op 12 februari in
2115:
omsingeld en werd vernietigd. Het Duitse Vierde Leger, dat tegen de eerste frontale aanvallen stand had gehouden, dreigde nu door beide assen omvat te worden. Het onttrok zich, al terugvallend, bij
1759:
gemiddeld vijftien kilometer front te houden hadden. Doorbraken konden daardoor in de regel niet voorkomen worden, waarna men maar weer naar het westen terugviel op de volgende te zwakke stelling.
1843:
op te rukken leek zelfs Hitler te hoog gegrepen. Alsnog kwam men tot de conclusie naar de Pantherlinie terug te moeten trekken, die men in maart met moeite tegen verdere aanvallen wist te houden.
2027:
Het verlies van vrijwel de gehele westelijke Oekraïne bracht het Duitse leger in een bijzonder gevaarlijke strategische positie. Door van hieruit in noordwestelijke richting op te rukken naar de
1590:
uit het schaakspel — sneed hij vanaf 19 februari binnen vier weken met een aantal snelle flankaanvallen de pantserspitsen van het Rode Leger af, vernietigde deze en dreef de resten terug over de
1763:
afgewezen, niet meer tot een vergelijk bereid was. Dit gegeven leidde tot enorme spanningen binnen het Duitse opperbevel doordat Hitler juist Von Manstein zag als de natuurlijke leider van zo'n
1943:
naar het zuidwesten begon te bewegen. De Duitse 1e en 4e Pantserlegers lukte het om op de linkerflank in felle afweerslagen met een zeker succes het vertragend gevecht te voeren terwijl men op
2446:
een niemandsland ontstond van driehonderd kilometer diep. Om te voorkomen dat de Noorse regering er haar gezag kon vestigen, werd het gebied door de Duitsers volledig geëvacueerd en verwoest.
2043:
op te geven, durfde men wegens Hitlers radicale afwijzing van iedere terugtocht niet eens in overweging te nemen. In plaats daarvan nam Model gemakshalve eerst maar aan dat een opmars naar de
2942:. Door de slechte verbindingen en het amateurisme van Himmler liep de operatie ernstige vertraging op maar op 15 februari lukte een eerste tegenstoot van tien kilometer die het garnizoen van
3180:
maar een beperkte materiële steun bieden en slechts een gering aantal Duitse divisies vocht in Noord-Afrika. In 1942 echter werd de bijstand omvangrijker, ook door het gaan deelnemen van de
1935:
Op 4 maart openden het Eerste en Tweede Oekraïense Front onverwachts een geweldige aanval, een reusachtige tangbeweging met inzet van vijf hele tanklegers. De eerste legergroep rukte vanuit
2483:
Terwijl het centrum van het Oostfront voor ruim vier maanden relatief rustig bleef, deden er zich grote ontwikkelingen voor aan de flanken. Tegen het midden van september was het front van
2223:
was in een positie gedrongen waar geen effectieve bijdrage aan de strijd meer geleverd kon worden. Het equivalent van zo'n veertig divisies was vernietigd. In augustus zou zich ook aan het
1800:. Voorspelbaar genoeg aarzelde Hitler met het geven van zijn toestemming voor de terugtocht. Op 14 januari 1944 werd de legergroep overvallen door een zwaar Sovjetoffensief om Leningrad te
1146:, waarbij alles wat de vijand van nut kon zijn, moest worden meegenomen of vernietigd. Het lukte een groot deel van de machines van de vitale wapenindustrie uit Leningrad (het hedendaagse
3160:
De capitulatie betrof aan het Oostfront zo'n anderhalf miljoen man. Troepen die daartoe in staat waren, gaven zich meestal niet over maar vluchtten naar het westen toe. In Koerland en op
3096:
Eind maart 1945 stortte het Duitse Westelijk Front ineen en de westelijke geallieerden rukten snel naar het oosten op, zonder nog op veel weerstand te stuiten. Hun opperbevelhebber
2559:. Omdat men begreep dat Hitler dit nooit zou aanvaarden, werd het maar niet voorgesteld, ook daar het opgeven van Roemeens grondgebied de verhoudingen nog meer gespannen zou maken.
1750:
front ten zuiden van Kiev gespleten werd, zodat de toestand zich wat stabiliseerde, maar kon daarna niet voorkomen dat de stad zelf verloren ging; alleen drong hij westelijker bij
1506:
rede van 18 februari 1943. De omzetting naar een echte oorlogseconomie zou echter moeizaam verlopen. Leger en industrie vochten om de schaarse mankracht; door de massale inzet van
3256:
De prijs voor de Sovjet-Unie was extreem hoog: zij verloor in de Tweede Wereldoorlog 21 tot 26,5 miljoen mensen, waaronder 12 tot 15 miljoen burgers — alleen al in het belegerde
1538:
had toch niet meer de kracht om ook nog de zuidelijke dreiging te pareren. De mankracht en het aantal tanks waren weer teruggevallen naar het lage niveau van de lente van 1942.
2355:
terug te trekken. Op 18 juni vroeg de Finse regering de geallieerden om de onderhandelingen te heropenen. Tegelijkertijd echter verzocht men om Duitse hulp. De Duitsers zonden
1453:
Op 19 november sloeg de val echter dicht. In het zuiden ging Operatie Uranus van start en de Roemeense flanklegers werden door een concentrische aanval verpletterd. Het Duitse
1414:
in de Kaukasus moest dekken, kwetsbaar werd voor een tegenaanval, omdat de flanken van de Duitse troepen in Stalingrad slechts werden gedekt door twee zwakke Roemeense legers.
3273:
deel gestreden. Het oostfront bleek het beslissende strijdtoneel van de gehele oorlog, met als consequentie dat Europa in twee blokken werd verdeeld, met tot het eind van de
3157:
in Berlijn nog eens apart een capitulatiedocument. Op het moment van ingaan was het in Moskou al 9 mei en die datum zou later in de Sovjet-Unie en Rusland worden gevierd.
1186:
te laten samenwerken om de grote concentratie van Sovjettroepen bij Kiev te omsingelen. Eind september maakte Duitsland hiermee ruim een half miljoen krijgsgevangenen en
976:
ondersteunden de meeste Duitse generaals echter Hitler in zijn optimistische inschatting van de Duitse mogelijkheden. De slechte prestaties van het Rode Leger tijdens de
3461:
989:
tactieken als diepere oorzaak van Hitlers zelfvertrouwen. De Sovjet-Unie had dat soort tactieken zelf al rond 1936 als doctrine gehad maar was daar later vanaf gestapt.
968:, de Duitse minister van buitenlandse zaken, was bezorgd om de Duitse politiek en uitte zijn bezwaren tegen Hitler; niemand had ooit zo'n toon aan durven slaan tegen de
2699:. De Duitsers hadden een voor die fase in de oorlog grote pantsermacht verzameld om het contact met de Hongaarse hoofdstad te bewaren en vielen die dag ten westen van
1768:
aparte vrede met het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Om zijn positie tegenover het reguliere leger te versterken, liet Hitler de politiek betrouwbaardere
1559:
Tijdens de crisis rond Stalingrad begon Hitler te twijfelen of het wel zo'n goed idee was geweest om als amateur zelf het operationeel bevel over het oostfront, als
3471:
2371:
door de Finnen ontruimd en de fronten consolideerden zich daarna. Eind juli trokken de Duitsers de 122e Infanteriedivisie weer terug wegens de benarde situatie van
159:
2802:
oprukken om contact te maken met de Westelijke Geallieerden, waarmee de oorlog gewonnen zou zijn. Als aanvalsdatum was 20 januari 1945 bepaald maar op verzoek van
1129:
Hitler wees een vredesaanbod van Stalin van de hand en besloot tot het uiterste te gaan om zo veel mogelijk doelwitten te bezetten, iets waarin hij door de Duitse
3070:
Na de val van Wenen drong het Rode Leger in het gebied van de Donau en de Alpen niet meer sterk in westelijke richting op. Zuidelijker brachten de partizanen van
2120:
officieren massaal zelfmoord pleegden om niet krijgsgevangen te raken. Sommige troepen bereikten Minsk maar op 3 juli sloot de tang zich en werd de stad genomen.
2546:
die deze status had omdat zij behalve het Duitse 8e Leger ook nog het Roemeense 4e Leger omvatte dat er ingeklemd zat. De oostflank werd gevormd door het Duitse
1586:
dat door Hitler foutief ter verdediging van Charkow ingezet was, en zigzagde ermee over het strijdtoneel. Al schuivende — hij maakte zelf de vergelijking met de
992:
Na verhitte discussies bereikte men in december 1940 een nieuwe consensus en werd als partijlijn op straffe des doods dwingend opgelegd de Duitse methode van de
2793:
was eenvoudig van opzet. In wezen kwam het neer op een gigantische frontale aanval. Tijdens de eerste vijftien dagen zou men de vijand verpletteren en naar de
2367:
niet eenzijdig vrede te zullen sluiten. Op 21 juni viel Vyborg, maar een verdere opmars werd begin juli gestopt door de 122e Infanteriedivisie. Die maand werd
1076:
in strijd met het niet-aanvalsverdrag de Sovjet-Unie binnenviel, samen met de Finse, Roemeense, Hongaarse en Slowaakse legers. Dit offensief had als codenaam "
3439:
3423:
1337:
goed einde gebracht kunnen worden door een offensief direct in de richting van Moskou om zo het Russische "hartland" te bezetten. Het Sovjetopperbevel, het
2363:
en luchtmachteenheden; de laatste werden meteen overgevlogen. Op 23 juni eiste de Sovjet-Unie Finlands overgave. Op 26 juni verklaarde de Finse president
1827:
was eindelijk gebroken. Er vielen gaten die de legergroep niet meer met reserves kon dichten en de hele frontlinie begon uiteen te vallen. Veldmaarschalk
1644:
voor de hand lag, werd de saillant enorm versterkt. Een offensief had eigenlijk geen kans van slagen meer en de inspecteur-generaal van de pantsertroepen
3476:
2680:
omsingeld en op de 29e vernietigd, de laatste keer dat iets dergelijks gedurende de oorlog zou gelukken. Het front stabiliseerde zich daar nu voorlopig.
2526:
1708:
Doordat de rivierstelling niet tevoren versterkt was, mislukte de verdediging ervan volkomen, mede doordat de gebruikelijke herfstregens lang uitbleven.
936:
een Duitse invasie voorkomen en weigerden nog steeds vrede te sluiten) waren Duitsland en de Sovjet-Unie natuurlijke rivalen geworden in de strijd om de
1730:
te houden maar werd eind oktober uiteengeslagen en de westelijke onderloop van de rivier overgedreven; het Rode Leger rukte zo 200 kilometer op naar de
1354:
In mei speelden de Sovjets de Duitsers in de kaart door hun pantserreserves in het zuiden in te zetten bij een groot offensief om Charkov te heroveren (
2512:
opnieuw en nu definitief afsnijdend. Riga werd op 11 oktober opgegeven. Van een Duits plan om het contact opnieuw te herstellen door gelijktijdig van
3153:
alle Duitse troepen, zowel van het Westelijk als het Oostelijk front. De capitulatie zou op 8 mei, 23:01, ingaan. Nog voor dat tijdstip ondertekende
2968:
trekkend. De laatste honderdduizend daar ingesloten troepen, weer naar het westen de Wislaschoorwal opgevlucht, zouden zich na 8 mei 1945 overgeven.
1494:
Tot dan toe had het regime de productie van consumptiegoederen zo min mogelijk willen beperken om de bevolking tevreden te houden, nu moest het een '
190:
2434:
begin januari 1945 tot een goed einde te brengen, voornamelijk doordat het weer uitzonderlijk mild was. De Sovjettroepen volgden niet verder dan de
2376:
1276:. Weldra bekoelden de verhoudingen tussen de Duitsers en de bevolking in de bezette gebieden; na 1941 was er een sterk toenemende activiteit van
1245:
productiecapaciteit was ook niet ingericht op het volhouden van een langdurig conflict en tot overmaat van ramp verklaarde Hitler in december de
958:
onkwetsbaar zou worden. Duitslands agressieve plannen leidden al snel tot diplomatieke spanningen, onder een volgehouden façade van vriendschap.
2504:
Op 5 oktober viel het Eerste Baltische Front in westelijke richting aan, doorbrak de stellingen van het 3e Pantserleger op 7 oktober en omvatte
3466:
1358:). Na een aanvankelijke doorbraak mislukte dat en de Duitsers konden in juli eenvoudig de tegenaanval inzetten. Ze rukten die maand op naar de
375:
366:
109:
3200:
Naast de Westelijke geallieerden moest Nazi-Duitsland bovendien nog strijden tegen Poolse, Joegoslavische, Griekse en Italiaanse partizanen.
2047:
te hoge eisen aan de operationele capaciteiten van de vijand zou stellen en dat die zich dus voorlopig wel zou beperken tot een aanval op de
2659:
drie pantserkorpsen van het Rode Leger. De overwinning was slechts gedeeltelijk want veel Sovjettanks wisten naar het zuiden uit te breken.
2584:
aan in een poging Antonescu weer aan de macht te brengen maar werden teruggeworpen. Op 25 augustus verklaarde Roemenië Duitsland de oorlog.
1693:
het opperbevel over de hele oorlog over te dragen aan een enkele chef generale staf. De Duitsers probeerden de industrie en landbouw van de
355:
346:
337:
328:
319:
310:
301:
292:
283:
274:
265:
256:
247:
238:
227:
99:
1346:
Omdat de zuidelijke sector van het front slecht door het Rode Leger bezet was kon een geconcentreerd offensief, aangeduid met de codenaam
1804:. Na enkele dagen weerstand te hebben geboden werd men teruggedrongen en het Rode Leger maakte vanuit Leningrad weer aansluiting met het
3380:
2847:. Aansluitend hierop werden de andere legergroepen hernoemd om hun naam meer in overeenstemming te brengen met hun werkelijke positie:
2310:. Midden april hadden de besprekingen een punt bereikt waarin de Sovjet-Unie een terugkeer naar de grenzen van 1940 en het opgeven van
2227:
een vergelijkbare vermindering van de sterkte voordoen. De gaten aan de fronten konden slechts gedicht worden door vrijwel ongetrainde
1722:
kilometer massaal de rivier over, langzaam naar het zuidwesten opdringend. Ten zuiden probeerde het 6e Leger een korte lijn recht naar
1209:
Begin december was men, vrijwel uitgeput, tot op enkele kilometers van Moskou geraakt. Hier begon echter de serieuze tegenstand. Zoals
3392:
3368:
1965:
1069:. Die moesten het opnemen tegen de 2,8 miljoen Sovjetsoldaten van de grenslegers, ondersteund door 15.000 tanks en 8.000 vliegtuigen.
2919:
te dirigeren. Overigens zou het gebied waaruit die aanval van start had moeten gaan, al begin februari verloren gaan toen maarschalk
1951:
op de rechterflank werd door drie tanklegers uiteengeslagen. Vrijwel ongehinderd rukte het Tweede Oekraïense front op, eerst over de
2542:
was daarom sterk afhankelijk van haar Duitse component. De linkerflank werd gehouden door een legergroepering binnen de legergroep:
1969:
1636:
de saillant van Koersk alsnog te "reduceren", zodat het front daar kon worden ingekort. Een frontverkorting werd ook toegestaan aan
1143:
1126:
en vrede te sluiten. Men verkeerde echter in zo'n overwinningsroes dat een objectieve inschatting van de situatie onmogelijk bleek.
2993:
dat van het westelijk front was teruggetrokken in te zetten voor alweer een offensief in Hongarije. De bedoeling van deze Operatie
2786:
getraind. Desalniettemin weigerde Hitler Koerland te ontruimen om het front in Polen de noodzakelijke aanvullingen te verschaffen.
3100:
stelde op 31 maart voor dat het Rode Leger een opmars in westelijke richting door Saksen zou uitvoeren om zijn strijdkrachten bij
1988:
afsneed. Het schiereiland werd tussen 8 april en 13 mei door het Rode Leger heroverd, waarbij echter een gedeelte van het Duitse
913:
830:. In de geheime protocollen van het verdrag werd Oost-Europa in een Duitse en een Sovjet invloedssfeer verdeeld. Dit verdrag gaf
114:
3343:
2224:
399:
609:
600:
591:
582:
573:
564:
555:
546:
537:
528:
519:
510:
501:
492:
483:
474:
465:
456:
447:
436:
169:
3176:
Het oorlogsverloop op andere fronten had zijn invloed op het Oostfront. Eerst was het effect slechts gering. In 1941 kon het
2032:
langer werden: men moest nu met twee miljoen man een front van vierduizend kilometer houden tegen een drievoudige overmacht.
1897:, nog maar net begon in te stromen. De slagen in de Westelijke Oekraïne behoorden dan ook tot de zwaarste van de oorlog. Het
1217:
De Russen lanceerden op 5 december een offensief met twee verse Siberische legers ten noorden en zuiden van Moskou en dreven
902:
1445:
3031:
aan het terugtrekken was. Dit had mede de bedoeling om de dreigende verovering van de laatste belangrijke olievelden, bij
2934:
Guderian besloot desalniettemin de noordelijke aanval doorgang te laten vinden en concentreerde zeven pantserdivisies bij
2717:
2375:. Deze omstandigheid overtuigde de Finnen ervan dat geen serieuze Duitse hulp meer te verwachten viel. Op 4 augustus werd
898:
894:
3181:
2269:
1246:
3062:
begonnen lokale militairen gewapende verzetsgroepen te vormen tegen het naziregime. De vroegere Oostenrijkse politicus
1458:
staat zou zijn dit weer goed te maken. Men liet dus toe dat het 6e Leger in de stad werd omsloten. Pantserdivisies van
1259:— en het onmiddellijk uitroeien van alle ongewenste elementen zoals Joden en communisten. Hiervoor werden onder andere
1080:". Het doel van de Duitsers was om vóór de inval van de modderperiode, midden oktober, alle gebieden ten westen van de
2257:
2253:
2215:
Tussen 22 juni en begin augustus had het Duitse leger in het oosten catastrofale verliezen geleden. Vrijwel de gehele
1555:
Von Mansteins tegenaanval in oranje; de pijlen geven slechts een zeer versimpeld beeld van de ingewikkelde manoeuvres.
707:
3416:
The Eastern Front: The Germans and Soviets at War in World War II. Robert Edwards, 15 augustus 2018. via Google Books
3074:
een contact tot stand met de geallieerde troepen in Italië zodat het Oostfront en het zuidelijk front samenvloeiden.
964:, de Sovjetminister van Buitenlandse Zaken, wilde weten waarom Duitsland zo'n interesse had in Turkije en de Balkan.
1835:, drong er nu bij Hitler op aan onmiddellijk op de Pantherlinie terug te vallen. Die liet hem daarop vervangen door
1602:
van het Rode Leger ontstond. De Rokade van Von Manstein zou de laatste grote Duitse overwinning uit de oorlog zijn.
3325:
3137:
2497:
te ontruimen en zich op de "Segewoldstelling" ten oosten van Riga terug te trekken. Dit verbeterde de situatie van
1973:
1019:
878:
874:
727:
647:
163:
3168:
in Bohemen deed een wat grotere vluchtpoging en gevechten met het Tsjechische verzet duurden in Praag tot 11 mei.
2394:
In het begin probeerde Duitsland een gedeeltelijke bezetting van Finland door te voeren. Een aanval op het eiland
1839:. Het lukte deze het front weer te stabiliseren, maar een enthousiast plan om met een tegenoffensief weer naar de
1201:
3413:
3213:
2088:
613:
496:
426:
417:
150:
2233:
2058:
1824:
1091:
985:
858:
251:
194:
20:
2695:
naar het noorden op. Tegen 20 december was Boedapest een bruggenhoofd geworden aan de oostzijde van een grote
514:
130:
1993:
moest afzien van het plan het Hongaarse leger te interneren omdat de eenheden daarvan hard nodig waren om de
2278:
2240:
met wie Hitler een ruzie uit 1941 had bijgelegd. Hoewel op 17 augustus de eerste Sovjettroepen de grens van
842:
679:
655:
523:
395:
386:
296:
179:
120:
406:
140:
3315:
2916:
2751:
2696:
1610:
1599:
1355:
1187:
965:
917:
886:
850:
823:
715:
687:
659:
532:
124:
3253:
voor het Duitse volk te verkrijgen, eindigde in een totale vernietiging van grote delen van Oost-Europa.
2290:
voor te bereiden, de bezetting van eilanden voor het zuiden van Finland met als doel een uitbraak van de
1534:. Men had de ambitie zo in één winter het Duitse leger te vernietigen. Deze aanval mislukte echter, maar
3320:
2840:
2630:
2153:
2048:
1989:
1985:
1873:
1832:
1739:
1735:
1551:
1483:
909:
719:
695:
451:
2543:
2252:
hersteld. Velen hadden echter ingeschat dat de Duitse ineenstorting al een feit was. Dat leidde tot de
1878:
1658:
940:
in Europa. Al in de zomer van 1940 besloot Hitler de Sovjet-Unie te veroveren, ondanks het feit dat de
350:
200:
2843:
formeren om het gat ten westen van de monding van die rivier te dichten en stelde die onder bevel van
1594:, aldus de integriteit van het front herstellend en Charkow heroverend. Alleen iets noordelijker, bij
1527:
3097:
2952:
2891:
2807:
2547:
2137:
2100:
1948:
1828:
1690:
1454:
1293:, deportatie, tewerkstelling, ziekte en hongersnood zouden omkomen: zeker meer dan veertien miljoen.
921:
731:
568:
287:
278:
204:
134:
3054:
Via het gat rukte het Rode Leger aan beide zijden van de Donau op naar het noordwesten en veroverde
865:, de demarcatielijn die in het Molotov-Ribbentroppact was overeengekomen. Hitler had gehoopt dat de
3295:
3290:
2145:
2133:
1175:
1077:
1065:
1012:
961:
929:
827:
792:
753:
667:
643:
430:
30:
1700:
1437:
1388:
Hitler beval daarnaast, in plaats van de Don zo veel mogelijk te versterken, een nevenaanval naar
3310:
3225:
3209:
3118:
2951:
besloot de aanval op Berlijn uit te stellen en eerst de noordelijke flank veilig te stellen door
2708:
2431:
2415:
2311:
2012:
1889:
De Duitse troepen verweerden zich op bekwame wijze, daarbij geholpen door het feit dat de nieuwe
1869:
1632:
De Duitse generale staf had het plan om als de grond weer was opgedroogd, door de uitvoering van
1583:
1572:
1479:
1402:
1381:
1210:
1059:
703:
691:
651:
586:
410:
341:
314:
2651:
2505:
2399:
troepen de Duitse slechts op een afstand. Op 1 oktober echter begonnen grote Finse landingen in
928:. Nadat met de nederlaag en bezetting van Frankrijk in juni 1940 de Entente was weggevallen (de
908:
De betrekkingen tussen beide landen werden echter steeds meer gespannen, mede doordat Hitler de
2886:
Eind januari evacueerden de Duitsers het voor de wapenproductie essentiële industriegebied van
3445:
3229:
3194:
3177:
3161:
2814:
2803:
2782:
2623:
2419:
2364:
2067:
1467:
1320:
1261:
1235:
1231:
1053:
870:
723:
559:
550:
478:
144:
3125:. Op 2 mei hees sergeant Meliton Kantaria van het Rode Leger de Sovjetvlag op het dak van de
2555:
terug te trekken van waaruit het maar een korte afstand was naar de brede benedenloop van de
1031:
Operatie Barbarossa: de Duitse opmars in 1941 met in rood grote omsingelde Sovjetlegergroepen
3300:
2887:
2844:
2832:
2824:
2669:
2589:
2464:
2439:
2066:, kon hij er nauwelijks een duizendtal operationele tanks concentreren. Op 6 juni 1944 vond
2036:
1910:
1865:
1809:
1328:
1191:
1155:
1111:"We hoeven alleen maar de deur in te trappen en heel het verrotte bouwwerk stort in elkaar".
933:
882:
683:
671:
635:
595:
577:
541:
505:
390:
332:
269:
2676:. Een al te opdringerig volgende strijdmacht van drie Sovjetkorpsen werd op 23 oktober bij
1984:
werd daarbij opgegeven, wat de geregelde aanvoer over zee naar de omsingelde troepen op de
1923:
afsnijden. Von Manstein dirigeerde dus het 1e Pantserleger meer naar het westen om het het
1230:
veel proviand vervoerd kon worden naar het belegerde Leningrad. In het zuiden werd de stad
38:
3455:
3257:
3126:
3089:
3071:
2998:
2990:
2955:
te veroveren en de Oostzeekust te zuiveren. Rond 25 februari spleet men het zuidfront van
2935:
2928:
2323:
2291:
2096:
1952:
1924:
1817:
1714:
1523:
1519:
1499:
1475:
1419:
1266:
1147:
1086:
1036:
761:
735:
675:
639:
604:
379:
2335:
1742:
af; Hitler had een tijdige aftocht verboden. Noordelijker trok het 5e Gardetankleger bij
421:
2572:
20 augustus openden het Tweede en Derde Oekraïense Front ieder een groot offensief, bij
2128:
grotere, tangbeweging waarvan de noordelijk as, het Derde Wit-Russische Front, richting
2111:
in, terwijl de vijandelijke hoofdas ten westen van die rivier lag. Het leger raakte bij
1598:, verhinderde het invallen van de dooi een soortgelijke geplande aanval, zodat daar een
3359:
3354:
3339:
The Eastern Front: Barbarossa, Stalingrad, Kursk and Berlin (Campaigns of World War II)
3305:
3154:
3038:
3028:
3011:
2876:
2471:
2404:
2387:
2319:
2237:
1890:
1840:
1797:
1653:
1645:
1625:
1167:
1117:
1040:
973:
815:
739:
699:
487:
370:
260:
242:
104:
1893:
een steeds groter deel van hun pantsermacht vormden, terwijl de nieuwe Sovjettank, de
2965:
2939:
2799:
2601:
2564:
2408:
2356:
2299:
2177:
2176:. Op 18 juli begon het Eerste Baltische Front daar gebruik van te maken door naar de
1981:
1595:
1495:
1359:
1130:
1048:
925:
796:
711:
663:
1522:. In het noorden forceerden de Sovjets in januari een nauwe bevoorradingsroute naar
3274:
3262:
2777:
2517:
2339:
2241:
1836:
1805:
1743:
1727:
1694:
1431:
1398:
977:
955:
862:
846:
831:
441:
323:
305:
232:
2839:, over een brede linie de oude Duits-Poolse grens bereikt. Hitler liet een nieuwe
2758:
2306:
hield en zijn zuidflank ondertussen achthonderd kilometer had uitgebreid, tot aan
2071:
1746:
over de rivier en ook aan beide zijden van Kiev werden bruggenhoofden gevestigd.
3237:
3217:
3204:
3146:
3063:
3032:
3020:
2700:
2692:
2677:
2605:
2040:
1764:
1507:
1463:
aantal opeenvolgende aanvallen werd het Asfront steeds verder gedestabiliseerd.
1281:
1272:
1171:
1139:
1044:
1027:
835:
819:
808:
783:
765:
460:
359:
184:
174:
73:
69:
2978:
2726:
verdedigers ontruimd. Op de 25e lukte het de Duitsers echter niet de rivier de
2608:
in handen, de enige grotere bron van aardolie waarover Duitsland beschikt had.
2019:
3430:
3414:
https://books.google.com/books?id=ed9jDwAAQBAJ&q=World+War+2+eastern+front
3233:
3055:
3024:
2997:
was om ten noorden van het Balatonmeer door te breken en daarna samen met het
2920:
2836:
2593:
2501:
aanzienlijk maar dat bracht Hitler ertoe een verdere terugtocht te verbieden.
2368:
2331:
2327:
2196:
2161:
1813:
1793:
1731:
1697:
zo veel mogelijk te vernietigen, maar daarvoor ontbrak hun eenvoudig de tijd.
1255:
1227:
1122:
949:
469:
2168:. Halverwege die stad en Daugavpils viel een gat van zestig kilometer tussen
2943:
2684:
2643:
2635:
2597:
2581:
2423:
2383:
2352:
2303:
2283:
2187:
2112:
1939:
naar het zuiden op, terwijl de tweede vierhonderd kilometer oostelijker bij
1927:
mogelijk te maken ook op te schuiven teneinde een mogelijke aanval richting
1770:
1723:
1718:
1671:
felle flankaanvallen die de Duitsers uit de "schouders" van de saillant bij
1389:
1313:
1290:
1277:
1240:
942:
937:
854:
757:
154:
969:
1851:
3278:
2828:
2656:
2577:
2552:
2513:
2443:
2208:
en rukten ze tweehonderd kilometer in westelijke richting op tot voorbij
2116:
2108:
1994:
1960:
1944:
1751:
1096:
2382:
Op 9 augustus vernietigden de Finnen twee Sovjetdivisies ten oosten van
3388:
Drang naar het Oosten. Vlaamse soldaten en kolonisten aan het oostfront
3101:
2924:
2712:
2604:
aan de oude Joegoslavische grens. Daarbij vielen het de olievelden van
2494:
2395:
2228:
2157:
2129:
2092:
2044:
2028:
1956:
1894:
1855:
De opmars in de Westelijke Oekraïne van eind december 1943 tot mei 1944
1582:. Die nam daarop alle beschikbare pantserreserves, waaronder een nieuw
1223:
1151:
890:
866:
787:
769:
49:
625:
16:
3122:
2722:
2588:
een gat van vierhonderd kilometer tussen de Hongaarse grens, toen in
2427:
2400:
2348:
2344:
2307:
2209:
2165:
2164:. Op 8 juli werd Vilnius bereikt en stootte men verder door richting
1882:
1801:
1591:
1587:
1363:
1339:
1285:
1195:
2132:
oprukte, de zuidelijke as, het Eerste Wit-Russische Front, richting
1816:
bevoorraad had kunnen worden. Daarna viel op 20 januari zuidelijker
3005:) het Donaufront te herstellen door in zuidelijke richting naar de
2023:
De opmars van het Rode Leger vanaf 22 juni tot midden augustus 1944
3221:
3150:
3136:
3059:
3037:
3006:
2977:
2923:
om zijn linkerflank te dekken de middenloop van de Oder overtrok,
2757:
2688:
2673:
2664:
2629:
2556:
2470:
2435:
2268:
2186:
2084:
2035:
De enige reële optie, het front met de helft in te korten door de
2018:
1972:, die eigenlijk voor Frankrijk bedoeld waren, uit de strategische
1940:
1936:
1909:
1850:
1699:
1672:
1609:
1550:
1444:
1436:
1393:
1327:
1319:
1200:
1081:
1026:
1018:
776:
56:
1675:
en Charkow terugdreven. De zuidelijker posities aan de Donets en
2896:
2794:
2727:
2573:
2489:
2249:
2205:
1928:
1676:
1423:
1100:
1073:
838:
811:
779:
772:
59:
52:
2298:, een bezetting van een deel van Noord-Finland door het Duitse
1072:
De strijd aan het oostfront begon toen de Wehrmacht op 22 juni
2568:
1959:, totdat het begin april na ruim driehonderd kilometer bij de
980:
tegen Finland in 1939-1940 sterkten Hitler in zijn optimisme.
2273:
De operaties in Finland en de terugtocht van het Duitse leger
1154:
te evacueren naar nieuwe industriegebieden ten oosten van de
2964:
in omgekeerde richting over, oostwaarts naar het omsingelde
1401:
beval nu de stad tegen elke prijs te behouden en zo werd de
1510:, te verrichten door arbeiders uit de bezette gebieden (de
2883:
wisten 1,3 miljoen burgers zich in veiligheid te brengen.
1823:
Verdere aanvallen dwongen de Duitsers weg van de stad; de
3482:
Veldslag in de Sovjet-Unie tijdens de Tweede Wereldoorlog
3203:
De tweede grootste ontvanger van Amerikaanse hulp was de
2414:
Hitler besloot desondanks om de belangrijke nikkelmijnen
2813:
Het Rode Leger had al een aantal bruggenhoofden over de
2426:, waar slechts een smalle doorgang is tussen de kust en
1265:
ingezet maar ook vaak normale Wehrmachteenheden. Aan de
2890:. Op 31 januari bereikten de Sovjettroepen de Oder bij
2731:
Op 13 februari gaven de laatste verdedigers zich over.
1426:-tank, die beter was dan de standaard Duitse modellen.
3164:
zouden belangrijke eenheden zich pas later overgeven.
1864:
een gat op de uiterste linkerflank, ten zuiden van de
1796:
en verder sterker was doordat ze gedekt werd door de
2831:
bereikten. Die dag viel in het midden van het front
2707:
Op nieuwjaarsdag begon een Duits offensief door het
2418:
op te geven en het Duitse front terug te trekken op
2087:. De noordelijke as daarvan stond onder leiding van
1881:
worden opgegeven waardoor de belangrijkste bron van
1166:
om op eigen kracht de vijandelijke stellingen in de
1133:
ondersteund werd. Met de laatste voorraden versloeg
760:, de naam voor het toneel van oorlogshandelingen in
2107:, de 22e Pantserdivisie, foutief ten oosten van de
1571:in handen van de briljante strateeg veldmaarschalk
1567:over te nemen. Hij gaf het commando over de nieuwe
628:
215:
87:
28:
19:
2767:geschut en 9.700 tanks en gemechaniseerd geschut.
2683:Dezelfde dag begon het 46e Leger zuidelijker, bij
2199:op 13 juli zijn Eerste Oekraïense Front de Duitse
2091:, die op 22 juni het 6e Gardeleger ten westen van
1449:De opmars van het Rode Leger in de winter van 1943
2810:te zuiveren, werd dit vervroegd naar 12 januari.
2286:van start gingen. In reactie hierop beval Hitler
1324:De Duitse opmars in de zomer van 1942 naar de Don
1142:van het Sovjetspoornet en de door Stalin bevolen
889:; de Sovjet-Unie op zijn beurt voerde oorlog met
3376:Cataclysm. The War on the Eastern Front, 1941-45
2650:beval desalniettemin een groot offensief om van
222:
94:
3035:in het zuidwesten van Hongarije, af te wenden.
2334:, en het Karelische Front de Finse posities in
2244:bereikten, werd op 20 augustus het contact met
2180:op te rukken die op 31 juli bereikt werd zodat
2533:Roemenië schaart zich aan de Geallieerde zijde
2184:afgesneden en met de ondergang bedreigd werd.
2144:, tweehonderd kilometer terug te trekken naar
1205:Het Sovjettegenoffensief in de winter van 1942
2191:Het gebied van de Slowaakse Nationale Opstand
8:
2871:. Hitler verbood een uitbraak van de nieuwe
1270:de Slaven werden immers allen beschouwd als
1178:. Na veel verhitte discussies werd besloten
3364:Bloedlanden. Europa tussen Hitler en Stalin
834:de vrije hand om anderhalve week later, op
3009:op te rukken en aansluiting te zoeken met
2302:, dat al bijna drie jaar een stelling bij
3092:voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
2823:de eerste Sovjettanks net ten oosten van
2754:voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
2626:voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
2467:voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
2015:voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
1628:voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
1514:), hoopte men de tekorten te verzachten.
1384:voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
1316:voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
1015:voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
845:binnen te vallen. De Sovjet-Unie viel op
2806:, wiens troepen grote moeite hadden het
3462:Operatie tijdens de Tweede Wereldoorlog
3448:voor mediabestanden over dit onderwerp.
3405:
2835:en had het offensief in het zuiden, in
1226:heroverd werd, zodat over het bevroren
2403:, aan het noordelijke uiteinde van de
3472:Tweede Wereldoorlog in de Sovjet-Unie
2359:, de 122e Infanteriedivisie, de 303e
2124:had vijfentwintig divisies verloren.
1234:, de poort naar de olievelden van de
7:
3172:Steun van de Westelijke geallieerden
3117:Op 11 april bereikten de Amerikanen
2294:van de Sovjet-Unie te voorkomen, en
984:de kwantitatieve voorsprong van het
11:Uit Knowledge, de vrije encyclopedie
2236:nieuw benoemde chef generale staf,
2989:Hitler besloot op 25 februari het
2947:tot de geboekte terreinwinst. Het
2152:dreigde omtrokken te raken en het
2103:zette de enige pantserreserve van
1466:Een aanval eind december richting
1047:waren bezet en opgedeeld onder de
782:. In de geschiedschrijving van de
15:
3249:Wat begon als een onderneming om
2927:omsingelde en oprukte tot aan de
2691:over en rukte ten oosten van het
2508:aan de Oostzeekust op 9 oktober,
1332:De Duitse opmars naar de Kaukasus
1144:tactiek van de verschroeide aarde
3477:Tweede Wereldoorlog in Duitsland
3429:
3082:
2744:
2616:
2457:
2005:
1618:
1374:
1306:
1005:
629:Oostfront (Tweede Wereldoorlog)
608:
599:
590:
581:
572:
563:
554:
545:
536:
527:
518:
509:
500:
491:
482:
473:
464:
455:
446:
435:
425:
416:
405:
394:
385:
374:
365:
354:
345:
336:
327:
318:
309:
300:
291:
282:
273:
264:
255:
246:
237:
226:
199:
189:
178:
168:
158:
149:
139:
129:
119:
108:
98:
83:Overwinning voor de Sovjet-Unie
37:
3408:
3232:, de vliegroute van Alaska via
400:Constantin Constantinescu-Claps
2600:en bereikte op 6 september de
2326:aan, op de landtong tussen de
1812:dat 28 maanden alleen over de
1238:, na hevige gevechten door de
1174:1941 begonnen de Duitsers het
1:
2875:naar het westen maar over de
2711:om de stad te ontzetten, van
2136:. De opmars dwong het Duitse
1652:De op 5 juli in gang gezette
3467:Tweede Wereldoorlog in Polen
3440:Eastern Front (World War II)
3182:Verenigde Staten van Amerika
2662:Op 15 oktober aanvaardde de
2156:daarvan trok zich terug van
2053:Operation Schild und Schwert
1247:Verenigde Staten van Amerika
1190:. Daarna werd begin oktober
3145:Op 7 mei 1945 capituleerde
3019:) die zich geleidelijk uit
2479:en de operaties in Roemenië
2258:Slowaakse Nationale Opstand
1932:leiden tot een catastrofe.
1039:, in het voorjaar van 1941
924:toe te laten treden tot de
3498:
3326:Neder-Silezische offensief
3081:
2743:
2615:
2456:
2343:hun hoofdmacht op de lijn
2095:liet oprukken. Het Duitse
2004:
1617:
1373:
1305:
1280:, vooral in de bossen van
1004:
728:Neder-Silezische offensief
164:Eerste Slowaakse Republiek
21:Grote Patriottische Oorlog
3214:Noordoostelijke Doorvaart
2351:aan de noordzijde van de
2265:Finland verlaat de oorlog
1001:1941: Operatie Barbarossa
912:voor Stalin afsloot door
633:
220:
92:
82:
68:
48:
36:
3141:Oorlogsverloop 1943-1945
2789:Het aanvalsplan van het
2234:Complot van 20 juli 1944
2201:Heeresgruppe Nordukraine
2195:Intussen had maarschalk
2059:Heeresgruppe Nordukraine
1825:belegering van Leningrad
216:Leiders en commandanten
195:Volksrepubliek Bulgarije
3212:. Daar kwamen later de
3042:En wat er echt gebeurde
2540:Heeresgruppe Südukraine
2279:Conferentie van Teheran
2219:was verloren gegaan en
2140:, het zuidelijkste van
1563:, en zelfs direct over
1434:zou worden ondernomen.
1194:begonnen, de aanval op
1023:Duitse opmars 1941-1942
972:. Met uitzondering van
680:Toropets-Cholmoffensief
497:Ivan Stepanovich Isakov
297:Wilhelm Ritter von Leeb
3337:Duncan Anderson e.a.,
3316:Weichsel-Oderoffensief
3142:
3043:
2986:
2763:
2638:
2612:Gevechten in Hongarije
2480:
2377:Carl Gustaf Mannerheim
2274:
2192:
2070:plaats, de landing in
2062:, de nieuwe naam voor
2024:
1915:
1856:
1705:
1615:
1556:
1450:
1442:
1356:Tweede Slag om Charkov
1333:
1325:
1206:
1113:
1035:Nadat, als gevolg van
1032:
1024:
824:Molotov-Ribbentroppact
533:Konstantin Rokossovski
3321:Oost-Pruisenoffensief
3140:
3111:Heeresgruppe Weichsel
3041:
2981:
2957:Heeresgruppe Weichsel
2913:Operation Sonnenwende
2841:Heeresgruppe Weichsel
2761:
2633:
2474:
2338:. Net als tijdens de
2272:
2190:
2022:
1970:10e SS-Pantserdivisie
1913:
1854:
1831:, commandant van het
1719:Zaporizjabruggenhoofd
1704:Opmars naar de Dnjepr
1703:
1666:Vlucht naar de Dnjepr
1613:
1554:
1448:
1440:
1331:
1323:
1204:
1188:werd Charkov veroverd
1109:
1090:staat met succes een
1030:
1022:
849:het oosten van Polen
720:Oost-Pruisenoffensief
3265:van vrouwen plaats.
3098:Dwight D. Eisenhower
2523:Heeresgruppe Kurland
2361:Sturmgeschützbrigade
2318:Op 10 juni viel het
2256:op 1 augustus en de
2254:Opstand van Warschau
1947:terugviel, maar het
1561:Oberbefehlshaber Ost
1547:Von Mansteins Rokade
914:Koninkrijk Hongarije
732:Operatie Sonnenwende
569:Aleksandr Vasilevski
205:Volksrepubliek Polen
135:Koninkrijk Bulgarije
88:Strijdende partijen
3381:ISBN 978-1907677236
3296:Operatie Barbarossa
3291:Beleg van Leningrad
2752:Wisła-Oderoffensief
2740:Wisła-Oderoffensief
2248:net ten westen van
2148:. De zuidflank van
1847:Westelijke Oekraïne
1634:Operation Zitadelle
1518:westen richting de
1410:, die de flank van
1176:beleg van Leningrad
1078:Operatie Barbarossa
1013:Operatie Barbarossa
828:niet-aanvalsverdrag
793:Operatie Barbarossa
754:Tweede Wereldoorlog
716:Wisła-Oderoffensief
524:Aleksandr Rodimtsev
431:Ferenc Szombathelyi
197:(gedwongen na 1944)
187:(gedwongen na 1944)
125:Koninkrijk Roemenië
31:Tweede Wereldoorlog
3393:ISBN 9789463100830
3386:Frank Seberechts,
3369:ISBN 9789026325366
3311:Slag om Stalingrad
3277:een communistisch
3210:Atlantische Oceaan
3166:Heeresgruppe Mitte
3143:
3044:
2995:Fruehlingserwachen
2987:
2984:Fruehlingserwachen
2973:Fruehlingserwachen
2869:Heeresgruppe Mitte
2857:Heeresgruppe Mitte
2820:Heeresgruppe Mitte
2769:Heeresgruppe Mitte
2764:
2762:De opmars in Polen
2709:IV SS Pantserkorps
2639:
2634:Sovjetsoldaten in
2544:Armeegruppe Wöhler
2527:Duitse capitulatie
2481:
2475:De insluiting van
2432:Operatie Nordlicht
2275:
2217:Heeresgruppe Mitte
2193:
2170:Heeresgruppe Mitte
2142:Heeresgruppe Mitte
2122:Heeresgruppe Mitte
2105:Heeresgruppe Mitte
2080:Heeresgruppe Mitte
2025:
2013:Operatie Bagration
2001:Operatie Bagration
1916:
1914:Het Lenteoffensief
1857:
1706:
1659:Landing op Sicilië
1638:Heeresgruppe Mitte
1616:
1573:Erich von Manstein
1557:
1536:Heeresgruppe Mitte
1532:Heeresgruppe Mitte
1498:' worden, volgens
1451:
1443:
1403:Slag om Stalingrad
1382:Slag om Stalingrad
1370:Slag om Stalingrad
1334:
1326:
1219:Heeresgruppe Mitte
1207:
1180:Heeresgruppe Mitte
1170:te doorbreken. Op
1135:Heeresgruppe Mitte
1060:Heeresgruppe Mitte
1033:
1025:
861:trokken op tot de
758:Duitse perspectief
587:Kliment Vorosjilov
411:Karl Lennart Oesch
351:Ferdinand Schörner
342:Gerd von Rundstedt
315:Erich von Manstein
24:aan het oostfront
3446:Wikimedia Commons
3436:Zie de categorie
3178:Britse Gemenebest
2873:Heeresgruppe Nord
2849:Heeresgruppe Nord
2818:uitzondering was
2804:Winston Churchill
2798:nemen en naar de
2783:Ardennenoffensief
2723:ontzettingspoging
2718:1e Cavaleriekorps
2624:Slag om Boedapest
2510:Heeresgruppe Nord
2499:Heeresgruppe Nord
2485:Heeresgruppe Nord
2477:Heeresgruppe Nord
2451:Heeresgruppe Nord
2373:Heeresgruppe Nord
2365:Risto Heikki Ryti
2246:Heeresgruppe Nord
2221:Heeresgruppe Nord
2182:Heeresgruppe Nord
2174:Heeresgruppe Nord
2150:Heeresgruppe Nord
2068:Operatie Overlord
1955:, daarna over de
1829:Georg von Küchler
1789:Heeresgruppe Nord
1691:Günther von Kluge
1262:SS-Einsatzgruppen
1164:Heeresgruppe Nord
1054:Heeresgruppe Nord
871:Slag om Frankrijk
746:
745:
724:Pommerenoffensief
624:
623:
619:
618:
560:Fjodor Tolboechin
551:Semjon Timosjenko
479:Rodion Malinovski
288:Georg von Küchler
279:Günther von Kluge
210:
209:
145:Republiek Finland
3489:
3433:
3417:
3411:
3395:
3383:
3371:
3346:
3301:Operatie Typhoon
3086:
3085:
2845:Heinrich Himmler
2827:de kust van het
2748:
2747:
2620:
2619:
2465:Slag om Koerland
2461:
2460:
2453:raakt ingesloten
2064:Heeresgruppe Süd
2037:Baltische Staten
2009:
2008:
1921:Heeresgruppe Süd
1866:Pripjatmoerassen
1784:Leningrad ontzet
1710:Heeresgruppe Süd
1622:
1621:
1569:Heeresgruppe Don
1530:, gericht tegen
1378:
1377:
1310:
1309:
1192:Operatie Typhoon
1066:Heeresgruppe Süd
1009:
1008:
934:Slag om Engeland
803:Voorgeschiedenis
672:Tichvinoffensief
626:
620:
612:
603:
596:Andrej Jeremenko
594:
585:
578:Nikolaj Vatoetin
576:
567:
558:
549:
542:Pavel Rotmistrov
540:
531:
522:
513:
506:Kirill Meretskov
504:
495:
486:
477:
468:
459:
450:
439:
429:
420:
409:
398:
391:Petre Dumitrescu
389:
378:
369:
358:
349:
340:
333:Friedrich Paulus
331:
322:
313:
304:
295:
286:
277:
270:Ewald von Kleist
268:
259:
250:
241:
230:
223:
211:
203:
193:
182:
172:
162:
153:
143:
133:
123:
112:
102:
95:
41:
17:
3497:
3496:
3492:
3491:
3490:
3488:
3487:
3486:
3452:
3451:
3450:
3449:
3434:
3426:
3421:
3420:
3412:
3407:
3402:
3391:
3379:
3367:
3355:ISBN 9059114094
3351:Ruslands Oorlog
3349:Richard Overy,
3344:ISBN 076030923X
3342:
3334:
3287:
3247:
3216:, de haven van
3174:
3135:
3127:Duitse Rijksdag
3094:
3090:Slag om Berlijn
3083:
3080:
3078:Slag om Berlijn
3046:Op 5 maart nam
2999:2e Pantserleger
2991:6e Pantserleger
2976:
2962:Frische Nehrung
2908:
2881:Frische Nehrung
2756:
2745:
2742:
2737:
2668:van Hongarije,
2628:
2617:
2614:
2592:gelegen, en de
2535:
2469:
2458:
2455:
2324:Mannerheimlinie
2296:Operation Birke
2292:Baltische Vloot
2288:Operation Tanne
2267:
2097:3e Pantserleger
2017:
2006:
2003:
1953:Zuidelijke Boeg
1925:4e Pantserleger
1908:
1874:Sjevtsjenkivski
1849:
1786:
1781:
1715:1e Pantserleger
1668:
1630:
1619:
1608:
1584:SS-pantserkorps
1549:
1544:
1441:Operatie Uranus
1420:zware industrie
1386:
1375:
1372:
1318:
1307:
1304:
1299:
1267:Jodenvervolging
1148:Sint-Petersburg
1092:bewegingsoorlog
1087:Grote Zuivering
1037:Operatie Marita
1017:
1006:
1003:
805:
752:was tijdens de
607:
605:Matvej Zacharov
598:
589:
580:
571:
562:
553:
544:
535:
526:
517:
508:
499:
490:
481:
472:
463:
454:
452:Aleksej Antonov
445:
424:
415:
413:
404:
402:
393:
384:
382:
380:Italo Gariboldi
373:
364:
362:
353:
344:
335:
326:
317:
308:
299:
290:
281:
272:
263:
254:
245:
236:
221:
198:
188:
177:
157:
148:
138:
128:
118:
107:
93:
23:
13:
12:
5:
3495:
3493:
3485:
3484:
3479:
3474:
3469:
3464:
3454:
3453:
3435:
3428:
3427:
3424:Mediabestanden
3422:
3419:
3418:
3404:
3403:
3401:
3398:
3397:
3396:
3384:
3374:Keith Cumins,
3372:
3360:Timothy Snyder
3357:
3347:
3333:
3330:
3329:
3328:
3323:
3318:
3313:
3308:
3306:Slag om Koersk
3303:
3298:
3293:
3286:
3283:
3263:verkrachtingen
3246:
3243:
3173:
3170:
3155:Wilhelm Keitel
3134:
3131:
3079:
3076:
3048:Heeresgruppe F
3012:Heeresgruppe F
2975:
2970:
2907:
2902:
2877:Wislaschoorwal
2865:Heeresgruppe A
2773:Heeresgruppe A
2741:
2738:
2736:
2733:
2642:paniek uit in
2613:
2610:
2534:
2531:
2454:
2448:
2442:, zodat in de
2405:Botnische Golf
2388:wapenstilstand
2357:antitankwapens
2320:Leningradfront
2266:
2263:
2238:Heinz Guderian
2089:Georgi Zjoekov
2002:
1999:
1995:Karpatenpassen
1907:
1906:Lenteoffensief
1904:
1848:
1845:
1785:
1782:
1780:
1777:
1667:
1664:
1654:Slag om Koersk
1646:Heinz Guderian
1626:Slag om Koersk
1614:Slag om Koersk
1607:
1604:
1565:Heeresgruppe A
1548:
1545:
1543:
1540:
1512:Arbeitseinsatz
1460:Heeresgruppe A
1412:Heeresgruppe A
1408:Heeresgruppe B
1371:
1368:
1303:
1300:
1298:
1295:
1168:Loegamoerassen
1002:
999:
974:Heinz Guderian
966:Von Ribbentrop
956:geostrategisch
905:in juni 1940.
816:nazi-Duitsland
804:
801:
744:
743:
631:
630:
622:
621:
617:
616:
614:Georgi Zjoekov
488:Ivan Bagramjan
433:
371:Giovanni Messe
261:Heinz Guderian
243:Fedor von Bock
218:
217:
213:
212:
208:
207:
166:
105:nazi-Duitsland
90:
89:
85:
84:
81:
77:
76:
67:
63:
62:
47:
43:
42:
34:
33:
29:Onderdeel van
26:
25:
14:
10:
9:
6:
4:
3:
2:
3494:
3483:
3480:
3478:
3475:
3473:
3470:
3468:
3465:
3463:
3460:
3459:
3457:
3447:
3443:
3442:
3441:
3432:
3425:
3415:
3410:
3406:
3399:
3394:
3389:
3385:
3382:
3377:
3373:
3370:
3365:
3361:
3358:
3356:
3352:
3348:
3345:
3340:
3336:
3335:
3331:
3327:
3324:
3322:
3319:
3317:
3314:
3312:
3309:
3307:
3304:
3302:
3299:
3297:
3294:
3292:
3289:
3288:
3284:
3282:
3280:
3276:
3270:
3266:
3264:
3259:
3254:
3252:
3244:
3242:
3239:
3235:
3231:
3227:
3223:
3219:
3215:
3211:
3206:
3201:
3198:
3196:
3190:
3186:
3183:
3179:
3171:
3169:
3167:
3163:
3158:
3156:
3152:
3148:
3139:
3132:
3130:
3128:
3124:
3120:
3115:
3112:
3106:
3103:
3099:
3093:
3091:
3077:
3075:
3073:
3068:
3065:
3061:
3057:
3052:
3049:
3040:
3036:
3034:
3030:
3026:
3022:
3018:
3014:
3013:
3008:
3004:
3000:
2996:
2992:
2985:
2982:De opzet van
2980:
2974:
2971:
2969:
2967:
2966:Koningsbergen
2963:
2958:
2954:
2950:
2945:
2941:
2940:West-Pommeren
2937:
2932:
2930:
2926:
2922:
2918:
2914:
2906:
2903:
2901:
2898:
2893:
2889:
2888:Opper-Silezië
2884:
2882:
2878:
2874:
2870:
2866:
2862:
2858:
2854:
2850:
2846:
2842:
2838:
2834:
2830:
2826:
2821:
2816:
2811:
2809:
2805:
2801:
2796:
2792:
2787:
2784:
2779:
2778:bommenwerpers
2774:
2770:
2760:
2755:
2753:
2739:
2734:
2732:
2729:
2724:
2719:
2714:
2710:
2705:
2702:
2698:
2694:
2690:
2686:
2681:
2679:
2675:
2671:
2670:Miklós Horthy
2667:
2666:
2660:
2658:
2653:
2649:
2645:
2637:
2632:
2627:
2625:
2611:
2609:
2607:
2603:
2602:IJzeren Poort
2599:
2595:
2591:
2590:Transsylvanië
2585:
2583:
2579:
2575:
2570:
2566:
2565:Ion Antonescu
2560:
2558:
2554:
2549:
2545:
2541:
2532:
2530:
2528:
2524:
2519:
2515:
2511:
2507:
2502:
2500:
2496:
2491:
2486:
2478:
2473:
2468:
2466:
2452:
2449:
2447:
2445:
2441:
2437:
2433:
2429:
2425:
2421:
2417:
2412:
2410:
2409:Laplandoorlog
2406:
2402:
2397:
2392:
2389:
2385:
2380:
2378:
2374:
2370:
2366:
2362:
2358:
2354:
2350:
2346:
2341:
2337:
2333:
2329:
2325:
2321:
2316:
2313:
2309:
2305:
2301:
2300:20e Bergleger
2297:
2293:
2289:
2285:
2280:
2271:
2264:
2262:
2259:
2255:
2251:
2247:
2243:
2239:
2235:
2230:
2226:
2222:
2218:
2213:
2211:
2207:
2202:
2198:
2189:
2185:
2183:
2179:
2178:Golf van Riga
2175:
2171:
2167:
2163:
2159:
2155:
2151:
2147:
2143:
2139:
2135:
2131:
2125:
2123:
2118:
2114:
2110:
2106:
2102:
2098:
2094:
2090:
2086:
2081:
2075:
2073:
2069:
2065:
2061:
2060:
2054:
2050:
2046:
2042:
2038:
2033:
2030:
2021:
2016:
2014:
2000:
1998:
1996:
1991:
1987:
1983:
1977:
1975:
1971:
1967:
1962:
1958:
1954:
1950:
1946:
1942:
1938:
1933:
1930:
1926:
1922:
1912:
1905:
1903:
1900:
1896:
1892:
1887:
1884:
1880:
1875:
1871:
1867:
1861:
1853:
1846:
1844:
1842:
1838:
1834:
1830:
1826:
1821:
1819:
1815:
1811:
1807:
1803:
1799:
1795:
1790:
1783:
1778:
1776:
1773:
1772:
1766:
1760:
1756:
1753:
1747:
1745:
1741:
1737:
1734:en sneed het
1733:
1729:
1725:
1720:
1716:
1711:
1702:
1698:
1696:
1692:
1687:
1683:
1678:
1674:
1665:
1663:
1660:
1655:
1650:
1647:
1641:
1639:
1635:
1629:
1627:
1612:
1605:
1603:
1601:
1597:
1593:
1589:
1585:
1581:
1580:carte blanche
1576:
1574:
1570:
1566:
1562:
1553:
1546:
1541:
1539:
1537:
1533:
1529:
1528:Operatie Mars
1525:
1521:
1515:
1513:
1509:
1505:
1501:
1497:
1496:totale oorlog
1492:
1488:
1485:
1482:tegenover de
1481:
1477:
1473:
1469:
1464:
1461:
1456:
1447:
1439:
1435:
1433:
1427:
1425:
1421:
1415:
1413:
1409:
1404:
1400:
1395:
1391:
1385:
1383:
1369:
1367:
1365:
1361:
1357:
1352:
1349:
1344:
1342:
1341:
1330:
1322:
1317:
1315:
1301:
1296:
1294:
1292:
1287:
1283:
1279:
1275:
1274:
1273:Untermenschen
1268:
1264:
1263:
1258:
1257:
1250:
1248:
1243:
1242:
1237:
1233:
1229:
1225:
1220:
1215:
1212:
1203:
1199:
1197:
1193:
1189:
1185:
1181:
1177:
1173:
1169:
1165:
1159:
1157:
1153:
1149:
1145:
1141:
1136:
1132:
1131:generale staf
1127:
1125:
1124:
1119:
1112:
1108:
1104:
1102:
1098:
1093:
1088:
1083:
1079:
1075:
1070:
1068:
1067:
1062:
1061:
1056:
1055:
1050:
1049:asmogendheden
1046:
1042:
1038:
1029:
1021:
1016:
1014:
1000:
998:
995:
990:
987:
981:
979:
975:
971:
967:
963:
959:
957:
952:
951:
945:
944:
939:
935:
932:hadden in de
931:
927:
926:asmogendheden
923:
919:
915:
911:
906:
904:
900:
896:
892:
888:
884:
880:
876:
872:
868:
864:
860:
856:
852:
848:
844:
840:
837:
833:
829:
825:
821:
817:
813:
810:
802:
800:
798:
797:Vervolgoorlog
794:
789:
785:
781:
778:
774:
771:
767:
763:
759:
756:, vanuit het
755:
751:
742:
741:
737:
733:
729:
725:
721:
717:
713:
712:Laplandoorlog
709:
705:
701:
697:
693:
689:
685:
681:
677:
673:
669:
665:
661:
657:
653:
649:
645:
641:
637:
632:
627:
615:
611:
606:
602:
597:
593:
588:
584:
579:
575:
570:
566:
561:
557:
552:
548:
543:
539:
534:
530:
525:
521:
516:
512:
507:
503:
498:
494:
489:
485:
480:
476:
471:
467:
462:
458:
453:
449:
444:
443:
438:
434:
432:
428:
423:
419:
412:
408:
401:
397:
392:
388:
381:
377:
372:
368:
361:
357:
352:
348:
343:
339:
334:
330:
325:
321:
316:
312:
307:
303:
298:
294:
289:
285:
280:
276:
271:
267:
262:
258:
253:
249:
244:
240:
235:
234:
229:
225:
224:
219:
214:
206:
202:
196:
192:
186:
181:
176:
171:
167:
165:
161:
156:
152:
146:
142:
136:
132:
126:
122:
116:
111:
106:
101:
97:
96:
91:
86:
79:
78:
75:
71:
65:
64:
61:
58:
54:
51:
45:
44:
40:
35:
32:
27:
22:
18:
3438:
3437:
3387:
3375:
3363:
3350:
3338:
3275:Koude Oorlog
3271:
3267:
3255:
3250:
3248:
3202:
3199:
3191:
3187:
3175:
3165:
3159:
3144:
3116:
3110:
3107:
3095:
3087:
3069:
3053:
3047:
3045:
3016:
3010:
3002:
2994:
2988:
2983:
2972:
2961:
2956:
2948:
2933:
2912:
2909:
2904:
2885:
2880:
2872:
2868:
2864:
2860:
2856:
2852:
2848:
2819:
2812:
2790:
2788:
2772:
2768:
2765:
2749:
2706:
2682:
2663:
2661:
2647:
2640:
2621:
2586:
2561:
2539:
2536:
2522:
2518:Oost-Pruisen
2509:
2503:
2498:
2484:
2482:
2476:
2462:
2450:
2413:
2393:
2381:
2372:
2369:Oost-Karelië
2360:
2340:Winteroorlog
2336:Oost-Karelië
2317:
2295:
2287:
2276:
2245:
2242:Oost-Pruisen
2220:
2216:
2214:
2200:
2194:
2181:
2173:
2169:
2149:
2141:
2126:
2121:
2104:
2079:
2076:
2063:
2057:
2052:
2034:
2026:
2010:
1997:te bewaken.
1978:
1934:
1920:
1917:
1898:
1891:Panthertanks
1888:
1862:
1858:
1837:Walter Model
1822:
1806:bruggenhoofd
1788:
1787:
1769:
1761:
1757:
1748:
1744:Krementsjoeg
1728:Zee van Azov
1709:
1707:
1695:Donetsbekken
1685:
1681:
1669:
1651:
1642:
1637:
1633:
1631:
1623:
1579:
1577:
1568:
1564:
1560:
1558:
1535:
1531:
1516:
1511:
1503:
1493:
1489:
1480:bruggenhoofd
1471:
1465:
1459:
1452:
1432:Zee van Azov
1428:
1416:
1411:
1407:
1387:
1379:
1353:
1347:
1345:
1338:
1335:
1311:
1286:nikkelmijnen
1271:
1260:
1254:
1251:
1239:
1218:
1216:
1208:
1183:
1179:
1163:
1160:
1134:
1128:
1121:
1114:
1110:
1105:
1071:
1064:
1058:
1052:
1034:
1010:
993:
991:
982:
978:Winteroorlog
960:
948:
941:
907:
863:Curzon-linie
853:. De Duitse
847:17 september
806:
749:
747:
656:Smolensk (1)
634:
442:Jozef Stalin
440:
422:Gusztav Jány
324:Walter Model
306:Wilhelm List
233:Adolf Hitler
231:
3456:Categorieën
3238:Krasnojarsk
3218:Vladivostok
3205:Sovjet-Unie
3147:Alfred Jodl
3133:Capitulatie
3119:Maagdenburg
3064:Karl Renner
3033:Nagykanizsa
3029:Joegoslavië
3021:Griekenland
2905:Sonnenwende
2701:Velencemeer
2693:Balatonmeer
2678:Nyiregyhaza
2379:president.
2277:Tijdens de
2041:Wit-Rusland
1810:Oranienbaum
1765:staatsgreep
1508:dwangarbeid
1504:Sportpalast
1502:' beruchte
1282:Wit-Rusland
1249:de oorlog.
1172:8 september
1140:spoorwijdte
1045:Griekenland
1041:Joegoslavië
893:en bezette
836:1 september
820:Sovjet-Unie
809:23 augustus
784:Sovjet-Unie
766:Oost-Europa
696:Charkov (3)
688:Charkov (2)
660:Charkov (1)
515:Ivan Petrov
461:Azi Aslanov
360:Erhard Raus
252:Ernst Busch
175:Sovjet-Unie
74:Oost-Europa
70:Sovjet-Unie
3332:Literatuur
3269:gezonden.
3251:Lebensraum
3245:Resultaten
3228:en via de
3056:Bratislava
3017:Waldteufel
3015:(Operatie
3003:Eisbrecher
3001:(Operatie
2921:Ivan Konev
2594:Zwarte Zee
2332:Ladogameer
2328:Finse Golf
2197:Ivan Konev
2162:Daugavpils
1883:nikkelerts
1877:moest ook
1814:Finse Golf
1794:Peipusmeer
1732:Zwarte Zee
1390:Stalingrad
1278:partizanen
1256:Hungerplan
1228:Ladogameer
1123:Lebensraum
994:Blitzkrieg
986:Rode Leger
954:zijn rijk
950:Blitzkrieg
859:Rode Leger
692:Stalingrad
644:Barbarossa
470:Ivan Konev
414:Hongarije:
147:(tot 1944)
137:(tot 1944)
127:(tot 1944)
117:(tot 1943)
80:Resultaat
3258:Leningrad
2944:Arnswalde
2685:Kecskemet
2644:Boedapest
2636:Boedapest
2598:Walachije
2582:Boekarest
2424:Noorwegen
2416:Petsjenga
2396:Suursaari
2384:Ilomantsi
2353:landengte
2312:Petsjenga
2304:Moermansk
2284:Stockholm
2225:Westfront
2134:Bialystok
2113:Babroejsk
2072:Normandië
1990:17e Leger
1833:18e Leger
1802:ontzetten
1771:Waffen-SS
1736:17e Leger
1724:Melitopol
1524:Leningrad
1472:Wehrmacht
1348:Fall Blau
1314:Fall Blau
1302:Fall Blau
1291:holocaust
1241:Wehrmacht
943:Wehrmacht
938:hegemonie
922:Bulgarije
887:Frankrijk
883:Luxemburg
875:Nederland
855:Wehrmacht
762:Centraal-
750:oostfront
704:Bagration
668:Leningrad
652:Raseiniai
383:Roemenië:
155:Hongarije
3390:, 2019.
3378:, 2011.
3366:, 2011.
3353:, 2005.
3341:, 2001.
3279:Oostblok
3162:Bornholm
2953:Pommeren
2936:Stargard
2829:Wislahaf
2808:Rijnland
2697:saillant
2657:Debrecen
2606:Ploiești
2578:Tiraspol
2553:Karpaten
2548:6e Leger
2514:Koerland
2444:Finnmark
2229:rekruten
2154:16 Leger
2138:2e Leger
2117:Mogiljow
2109:Berezina
2101:9e Leger
1961:Karpaten
1949:8e Leger
1945:Tarnopol
1818:Novgorod
1752:Zjytomyr
1600:saillant
1500:Goebbels
1455:6e Leger
1236:Kaukasus
1211:Napoleon
1097:Smolensk
918:Roemenië
903:Litouwen
768:, vanaf
708:Warschau
403:Finland:
185:Roemenië
66:Locatie
3285:Zie ook
3234:Oeëlkal
3102:Leipzig
3025:Albanië
2925:Breslau
2892:Küstrin
2853:Kurland
2837:Silezië
2713:Komarno
2495:Estland
2330:en het
2158:Polotsk
2130:Vilnius
2093:Witebsk
2045:Oostzee
2029:Oostzee
1957:Dnjestr
1895:T-34-85
1879:Nikopol
1870:Korsoen
1726:aan de
1682:Ostwall
1224:Tichvin
1152:Charkov
962:Molotov
930:Britten
899:Letland
895:Estland
891:Finland
867:Entente
857:en het
814:sloten
788:Rusland
770:22 juni
736:Berlijn
664:Finland
363:Italië:
50:22 juni
3220:, via
3123:Torgau
2949:Stavka
2929:Neisse
2879:ofwel
2833:Poznań
2825:Elbing
2791:Stavka
2648:Stavka
2428:Zweden
2401:Tornio
2349:Vuoksi
2345:Vyborg
2308:Oechta
2210:Lublin
2166:Kaunas
2049:Balkan
1982:Odessa
1899:Stavka
1738:op de
1606:Koersk
1596:Koersk
1592:Donets
1588:rokade
1520:Dnjepr
1476:Koeban
1474:in de
1468:Rostov
1399:Stalin
1364:Majkop
1340:Stavka
1232:Rostov
1196:Moskou
970:Führer
910:Balkan
879:België
873:tegen
851:binnen
832:Hitler
826:, een
818:en de
795:en de
700:Koersk
676:Moskou
640:Balkan
183:
173:
115:Italië
113:
103:
46:Datum
3400:Noten
3236:naar
3230:Alsib
3224:door
3222:Basra
3195:D-day
3151:Reims
3060:Wenen
3058:. In
3007:Drava
2917:Wenen
2867:werd
2859:werd
2851:werd
2815:Wisła
2689:Donau
2674:Tisza
2665:Nador
2557:Donau
2506:Memel
2436:fjord
2420:Lynge
2160:naar
2146:Brest
2085:Minsk
1941:Oeman
1937:Rovno
1841:Loega
1798:Narva
1686:Wotan
1394:Wolga
1156:Oeral
1150:) en
1118:Loega
1082:Wolga
843:Polen
777:9 mei
740:Praag
684:Rzjev
648:Minsk
636:Polen
57:9 mei
3444:van
3226:Iran
3088:Zie
3072:Tito
2897:Rijn
2861:Nord
2800:Elbe
2795:Oder
2750:Zie
2735:1945
2728:Vali
2652:Arad
2622:Zie
2574:Iasi
2490:Riga
2463:Zie
2440:Tana
2438:van
2250:Riga
2206:Lviv
2011:Zie
1986:Krim
1929:Lvov
1808:van
1779:1944
1740:Krim
1717:het
1684:(de
1677:Mius
1673:Orel
1624:Zie
1542:1943
1484:Krim
1478:een
1424:T-34
1380:Zie
1312:Zie
1297:1942
1101:Kiev
1074:1941
1011:Zie
839:1939
822:het
812:1939
780:1945
775:tot
773:1941
748:Het
60:1945
53:1941
3149:te
3027:en
2938:in
2863:en
2771:en
2576:en
2569:OKH
2516:en
2422:in
2322:de
2172:en
2039:en
1974:OKW
1968:en
1872:en
1360:Don
1184:Süd
1182:en
1063:en
1043:en
920:en
901:en
885:en
807:Op
786:en
764:en
72:en
3458::
3362:,
3281:.
3129:.
3023:,
2931:.
2855:,
2529:.
2212:.
1966:9e
1820:.
1158:.
1103:.
1099:–
1057:,
916:,
897:,
881:,
877:,
841:,
738:·
734:·
730:·
726:·
722:·
718:·
714:·
710:·
706:·
702:·
698:·
694:·
690:·
686:·
682:·
678:·
674:·
670:·
666:·
662:·
658:·
654:·
650:·
646:·
642:·
638:·
55:–
3409:↑
3193:(
2347:-
Text is available under the Creative Commons Attribution-ShareAlike License. Additional terms may apply.
